Zróżncowanie regionalne obszarów wiejskich i rolnictwa w w Polsce ana przykładzie 2013 roku

Zróżnicowanie regionalne obszarów wiejskich i rolnictwa w Polsce na przykładzie 2010 roku

W Polsce trwają prace nad kształtem i zakresem wsparcia obszarów wiejskich i rolnictwa w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2014-2020.

Powszechnie znane są informacje o zróżnicowaniu województw pod względem geograficznym (wielkości i struktury powierzchni) i demograficznym (liczebności i struktury ludności). Również społeczno-ekonomiczne dane wskazują na znaczące dysproporcje między regionami, a także w ich granicach. W niniejszym opracowaniu kwestię tę zobrazowano na przykładzie wybranych informacji GUS za 2010 rok.

W końcu 2010 roku liczba podmiotów wpisanych do REGON na obszarach wiejskich wyniosła od 48 w województwie podlaskim do 99 na 1000 mieszkańców w zachodniopomorskim – średnio prawie dwukrotnie mniej niż w miastach[1]. Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na wsi był przeciętnie o parę punktów procentowych większy niż w miastach[2] i wyniósł od 5,8% w śląskim do 13,2% w warmińsko-mazurskim. Odmiennie kształtowała się w poszczególnych częściach kraju struktura pracujących. Według informacji GUS w sektorze rolniczym, obejmującym rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, pracowało od 6% w śląskim do 39% ogółu pracujących w lubelskim (łącznie w miastach i na wsi). Wartość dodana brutto sektora rolniczego w 2010 roku wyniosła od 1% w śląskim do 10% wartości dodanej ogółem w podlaskim. We wszystkich województwach efektywność pracy mierzona wartością dodaną brutto na jednego pracującego w sektorze rolniczym była mniejsza niż w pozostałych sektorach. Wartość dodana brutto na jednego pracującego w sektorze rolniczym kształtowała się na poziomie niższym niż średnia krajowa w województwach o dużej liczbie gospodarstw w przeliczeniu na 100 ha UR – w małopolskim, podkarpackim, świętokrzyskim, łódzkim, lubelskim czy również śląskim (podobnie rzecz przedstawiała się w zestawieniu z liczbą ciągników na 100 ha UR; w małopolskim czy podkarpackim statystycznie jeden ciągnik pracował na ok. 6 ha, podczas gdy w zachodniopomorskim na 30 ha UR). Inaczej mówiąc, efektywność pracy była niższa w regionach o rozdrobnionej strukturze gospodarstw. Względnie małe było zróżnicowanie regionów pod kątem udziału rolniczej produkcji towarowej w produkcji globalnej – najniższy udział był w podkarpackim (64%), a najwyższy w kujawsko-pomorskim, opolskim i lubuskim (po 76%). Rolnicza produkcja towarowa z 1 ha UR była większa niż przeciętnie w Polsce w województwie wielkopolskim, mazowieckim, łódzkim, kujawsko-pomorskim i opolskim.

W Polsce na obszarach wiejskich około 11% gospodarstw domowych stanowiły gospodarstwa, dla których głównym źródłem utrzymania było rolnictwo; w miastach odsetek ten był znikomy. Niemniej należy zauważyć, że na obszarach wiejskich było około 4,4 mln gospodarstw domowych (tj. 1/3 z 13,6 mln ogółu gospodarstw domowych w kraju), a około 2,3 mln to gospodarstwa rolne ogółem, w tym 1,9 mln prowadzące działalność rolniczą – dla szeregu z nich, pomimo dochodów uzyskiwanych z pracy rolniczej, głównym źródłem utrzymania są np. renty i emerytury, praca najemna poza rolnictwem, co pokazuje złożoność funkcjonowania gospodarstw rolnych. Dochód rozporządzalny w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwie domowym na wsi stanowił 71% dochodu uzyskanego w miastach. Na zbliżonym poziomie ukształtowała się relacja dochodów uzyskiwanych przez rolników w odniesieniu do uzyskiwanych przez pracujących na własny rachunek. W efekcie, mieszkańcy obszarów wiejskich, w tym rolnicy, obok rencistów i osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł, byli w największym stopniu dotknięci ubóstwem. W 2010 roku odsetek osób zagrożonych ubóstwem skrajnym i mieszkających na wsi ukształtował się na poziomie prawie 3 krotnie wyższym niż w miastach, a odsetek wśród rolników był 4 krotnie wyższy niż pracujących na własny rachunek. W ujęciu wojewódzkim największy odsetek ludności żyjącej na granicy ubóstwa skrajnego (minimum egzystencji) odnotowano w warmińsko-mazurskim, podlaskim, świętokrzyskim, czy lubelskim.

W skali całego kraju gminy zakwalifikowane jako wiejskie uzyskały w 2010 roku dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca na poziomie 61% średniej ogólnopolskiej (łącznie gminy miejskie, wiejskie i miejsko-wiejskie, z miastami na prawach powiatu). Zróżnicowanie dochodów odnotowano również w obrębie samych gmin wiejskich. Najwyższe dochody uzyskały gminy wiejskie w zachodniopomorskim i dolnośląskim – były one odpowiednio o 49% i o 44% wyższe w odniesieniu do przeciętnej wartości dla gmin wiejskich ogółem w Polsce. Z kolei najniższe dochody uzyskały gminy wiejskie w lubelskim – o 34% niższe, czy w małopolskim – o 26% niższe niż w gminach wiejskich ogółem w Polsce.

Wyższe dochody niektórych gmin wiejskich w danym roku nie muszą oznaczać wykluczenia ich ze wsparcia, bowiem dochody te mogą charakteryzować się dużą zmiennością na przestrzeni lat, podobnie zresztą jak i inne przytoczone dane statystyczne. Niemniej analiza informacji z kolejnych lat wskazuje na określone trendy, duże zróżnicowanie regionalne, nasilenie negatywnych zjawisk w określonych regionach (np. małopolskie, świętokrzyskie, podkarpackie), które przemawia za zwróceniem szczególnej uwagi przy programowaniu wsparcia na lata 2014-2020.

Opracowanie: SAEPR FAPA

[1] Dane nie obejmują indywidualnych gospodarstw rolnych. Nie wszystkie zarejestrowane podmioty prowadzą działalność gospodarczą.

[2] Wyjątkiem było województwo śląskie, łódzkie, podlaskie i opolskie.

Portale regionalne

Znajdź KSOW na:

Zróżnicowanie regionalne obszarów wiejskich i rolnictwa w Polsce na przykładzie 2010 roku