Ubezpieczenie przychodów rolniczych – dlaczego jest kosztowne i unikatowe

W ostatnich latach wahania cen towarów rolnych nasilają się. W zarzadzaniu ryzykiem w rolnictwie ryzyko cenowe jest postrzegane i traktowane równie poważnie jak ryzyko produkcyjne, a w konsekwencji, w globalnym wymiarze, rośnie zainteresowanie ubezpieczeniami przychodów z działalności rolniczej. Ten rodzaj ubezpieczenia jest mało popularny i funkcjonuje zaledwie w dwóch krajach na świecie: USA i Kanadzie, w związku z czym warto przybliżyć jego charakterystykę.

Ubezpieczenia upraw (produkcji roślinnej gospodarstw rolnych) możemy podzielić na dwie główne kategorie: ubezpieczenie plonów od strat w wyniku ryzyk naturalnych (np. grad, susza, powódź) oraz ubezpieczenie strat w przychodach rolniczych spowodowanych spadkiem cen towarów. Wahania plonów i cen to kluczowe czynniki wpływające na wysokość przychodów gospodarstw rolnych i punkt wyjścia do analizy ryzyka w ubezpieczeniu przychodów.

Podstawowa forma ubezpieczenia przychodu obejmuje ustaloną gwarancję przychodu wynikającą z iloczynu gwarancji plonów i ceny. W przypadku spadku plonów, cen albo obydwu czynników jednocześnie ubezpieczyciel wypłaca różnicę pomiędzy przychodami bieżącymi a gwarantowanymi, po uwzględnieniu udziału własnego rolnika. Warto podkreślić, że relacja pomiędzy wysokością plonów i poziomem cen jest szczególnie istotna, ponieważ determinuje prawdopodobieństwo wystąpienia strat. W efekcie wysokość ewentualnego odszkodowania jest funkcją plonów i cen, natomiast wzajemna zależność i wpływ tych czynników są przedmiotem analiz ryzyka.

Jaka jest zatem korelacja plonów i cen? W idealnych warunkach rynkowych spadek plonów powoduje wzrost cen, a wyjątkowy urodzaj (produkcja powyżej średniej) obniżenie ich poziomu. Taka zależność poskutkuje niższym odszkodowaniem w przypadku ubezpieczenia przychodu w porównaniu do odszkodowania z ubezpieczenia plonów. Jednakże idealne warunki rynkowe nie występują w rzeczywistości, a różnice (np. w zakresie wyników produkcji; stanu zapasów; światowych kryzysów ekonomicznych; reakcji rynków finansowych na zmiany cen) powodują, że ubezpieczenie przychodu jest dużo bardziej złożone niż jego model, a tym samym kosztowne. Analizy wykazują również, że koszty tego rodzaju ubezpieczenia w porównaniu do ubezpieczenia plonów są znacznie wyższe zarówno dla rolników(wysokość składek) jak i dla ubezpieczycieli (narażenie na ryzyko oraz ryzyko kapitałowe).

Obecnie jedynym krajem oferującym i realnie sprzedającym na poziomie ogólnokrajowym ubezpieczenia przychodu z działalności rolniczej jest USA. Uprawy są objęte prywatno-publicznym systemem ubezpieczeniowym wspieranym przez Federalną Korporację Ubezpieczeń Rolnych (Federal Crop Insurance Corporation) i administrowanym przez rządową Agencję Zarządzania Ryzykiem (Risk Management Agency), w ramach którego systemu składki są dotowane przez państwo w wysokości 60%, a odszkodowania współfinansowane w granicach 35%-100% strat w zależności od zakresu szkód.

W Kanadzie wprowadzono ubezpieczenie przychodu jedynie w prowincji Alberta i jest ono również silnie dotowane przez środki rządowe.

Brazylia, która wprowadziła współfinansowanie składek ubezpieczeniowych dla tradycyjnych ubezpieczeń rolnych, zainicjowała podobne działania w zakresie ubezpieczeń przychodu, jednakże zasady wsparcia publicznego dla tego przedsięwzięcia pozostają w zawieszeniu.

W Europie Francja jest krajem, w którym zdecydowano się na pilotażowe wprowadzenie tego rodzaju ubezpieczenia, jednakże bez wsparcia rządowego i w bardzo ograniczonym planie sprzedażowym (subsydiowanie składek ubezpieczenia plonów we Francji jest mocno ograniczone). Natomiast w Hiszpanii, gdzie system ubezpieczeń rolnych jest rozbudowany i szeroko wspierany od dziesięcioleci, pilotażowe ubezpieczenie przychodów dla upraw truskawek i ziemniaków testowane na początku pierwszej dekady bieżącego stulecia zakończyło się niepowodzeniem.

Poza wymienionymi przykładami nigdzie na świecie nie funkcjonuje ubezpieczenie przychodów działalności rolniczej. Dotychczasowe doświadczenia prowadzą jednak do pewnych ustaleń: potwierdzają tezę, że w ubezpieczeniach przychodów nieodzowne jest wsparcie publiczne, a także wskazują na przeszkody w rozwoju tego instrumentu. Warunkiem koniecznym do rozwoju ubezpieczeń przychodu jest właściwie funkcjonujący system ubezpieczeń plonów. Poza tym każdy z komponentów ryzyka musi być wymierny, odporny na manipulacje rolnika, a składka przystępna. Z uwagi na braki danych historycznych i braki stosownych analiz ryzyka w zakresie trzech kluczowych komponentów: plonów, ceny i ich wzajemnych relacji, opracowanie warunków ubezpieczenia przychodu staje się niewykonalne już na początku przedsięwzięcia, niemalże z założenia.

Munich Re – jeden z największych światowych reasekuratorów – przeprowadził analizy systemów ubezpieczeń rolnych w skali świata, z uwzględnieniem nielicznych przypadków funkcjonowania ubezpieczeń przychodu. Czynniki sukcesu  dla tych ubezpieczeń zostały zebrane i opisane w strategii zrównoważonego systemu ubezpieczeń rolnych pod nazwą „SystemAgro”. Zważywszy na obecne realia dotyczące światowego popytu i podaży na żywność, paszę dla zwierząt, energię odnawialną i in. autorzy polityki rolnej skupiają uwagę na powiązaniach pomiędzy zarządzaniem ryzykiem w działalności rolniczej a partnerstwem publiczno-prywatnym. Wypracowanie zasad ubezpieczeń przychodu wymaga zaangażowania prywatnego sektora ubezpieczeniowego, co pozostaje w ścisłym związku z działaniami na rzecz partnerstwa publiczno-prywatnego.

Opracowanie: SAEPR/FAPA na podstawie publikacji Munich Re w ramach SystemAgro: Crop insurance for the wealthy? Why revenue insurance comes at a price. http://www.munichre.com/en/reinsurance/business/non-life/systemagro/downloads/index.html