Rynek zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych

Francja proponuje miedzynarodową interwencje na rynku zbóż

We wrześniowym raporcie USDA po raz kolejny obniżyło szacunki zbiorów zbóż na świecie. Skutki suszy w USA i krajach basenu Morza Czarnego w dalszym ciągu są niepokojące. Nadal nie można całkiem wykluczyć ryzyka powtórzenia kryzysu żywnościowego z sezonu 2007/08. Jednak w przypadku Unii pomimo wysokich cen, będących odzwierciedleniem tendencji światowych, nie ma zagrożenia wystąpienia deficytu zbóż w bieżącym sezonie, a wyniki eksportu są lepsze niż przed rokiem. W dużo trudniejszej sytuacji znajdują się niektóre kraje rozwijające się, uzależnione od importu żywności. Świat zastanawia się czy można powstrzymać cenowe szaleństwo na rynku zbóż, a jeśli tak to w jaki sposób oraz co robić jeśli sytuacja się jeszcze pogorszy. Ostatnio międzynarodową interwencję na rynku zbóż zaproponowała Francja. Jednak na jej ewentualne efekty trzeba będzie poczekać.

W odpowiedzi na zagrożenie kryzysem żywnościowym i drożyznę na rynku zbóż Francja proponuje podjęcie szeregu inicjatyw. Wysokie ceny ziarna zagrażają bezpieczeństwu żywnościowemu krajów rozwijających się, a ich skutki są widoczne w całym łańcuchu żywnościowym. Francuski minister rolnictwa uważa za konieczne pilne zwołanie przewidzianego w takiej sytuacji posiedzenia krajów G-20 w formie tzw. „rapid response forum”, w celu zapobieżenia panicznym zakupom, niekontrolowanej spekulacji i potwierdzeniu zobowiązań do niestosowania restrykcji w eksporcie zbóż. Spotkanie zostało zaplanowane na połowę października br.  

 

1.Francuska inicjatywa utworzenia globalnych rezerw strategicznych żywności

 

Prezydent Francji, Francois Hollande, opowiada się za koncepcją utworzenia strategicznych rezerw surowców rolnych mających na celu przeciwdziałanie zjawisku niekontrolowanej wahliwości cen żywności i ich nadmiernym wzrostom. Pomysł nie jest nowy i ma mniej więcej tylu samo zwolenników co przeciwników.

Koncepcję rezerw strategicznych popiera dyrektor generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa José Graziano da Silva. Szef FAO uważa, że obecne wysokie ceny zbóż zachęcą producentów do zwiększania produkcji. Stąd można przypuszczać, że w kolejnym sezonie odnotujemy bardzo dobre zbiory. Jeśli tak się stanie, to będzie to dobry moment do utworzenia rezerw strategicznych. Francja nie precyzuje jednak w jaki sposób i kiedy koncepcja zapasów strategicznych żywności miałaby zostać wcielona w życie.

Wśród zwolenników pomysłu utworzenia globalnych rezerw żywności, wykorzystywanych do stabilizowania cen i uniknięcia kryzysów żywnościowych, znalazła się także Oxfam International. Ta międzynarodowa organizacja humanitarna zajmująca się walką z głodem na świecie i pomocą krajom rozwijającym się oszacowała, że zgromadzenie zapasów zbóż w skali świata w wysokości zaledwie 105 mln ton ziarna byłoby wystarczające do uniknięcia kryzysów żywnościowych, takich jak w sezonie 2007/08. Koszy utrzymania rezerwy oszacowano na 1,5 mld dolarów.

Nie wszyscy jednak są entuzjastami tego pomysłu. Jednym z kluczowych argumentów przeciw są wysokie koszty oraz trudności z zarządzaniu zapasami zbóż, wymagającymi systematycznej rotacji. Nie wiadomo czy koncepcję będą skłonne poprzeć USA, największy producent i eksporter zbóż na świecie. Stany zlikwidowały własne rezerwy zbożowe około dwóch dekad temu i generalnie są przeciwne zapasom na skalę regionalną lub globalną, uważając je za drogie, nieproduktywne i zakłócające dla rynku.

 

2. Unia złagodzi politykę biopaliwową, ale czy także USA będą skłonne do zmian?

 

Jedną ze zidentyfikowanych przyczyn windowania cen zbóż jest wysokie ich zużycie do produkcji biopaliw. Ostatnio Komisja Europejska zaproponowała znaczące zmiany, łagodzące unijną politykę biopaliwową.   Kluczowa zmiana dotyczy zmniejszenia wymaganego udziału paliw ekologicznych dolewanych do paliw konwencjonalnych – z 10% (docelowy udział w 2020 r. wytyczony w dyrektywie biopaliwowej RED) do 5%. Poza tym KE jest zdania, że po 2020 r. wsparcie produkcji biopaliw powinno zostać utrzymane tylko w przypadku gdy prowadzić to będzie do znacznego zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych oraz pod warunkiem, że biopaliwa nie będą produkowane z surowców rolnych stosowanych na cele konsumpcyjne i paszowe.

 

Jednak to nie Unia jest największym producentem bioetanolu wytwarzanego ze zbóż na świecie. Problem dotyczy przede wszystkim Stanów Zjednoczonych, gdzie około 40% produkcji kukurydzy przeznaczane jest na biopaliwa. W bieżącym sezonie znaczny wzrost areału kukurydzy miał zagwarantować rekordowe zbiory, ale cele te zniweczyła dotkliwa susza, najgorsza od półwiecza. W rezultacie zamiast spodziewanego jeszcze wczesnym latem wzrostu Stany odnotują drastyczny spadek produkcji kukurydzy. We wrześniowym raporcie USDA po raz kolejny obniżył prognozowaną wysokość tegorocznych zbiorów tego gatunku w Stanach. Wysokie ceny kukurydzy uderzają obecnie zarówno w hodowców, jak i w przemysł biopaliwowy. Hodowcy odczuwający negatywne skutki wysokich cen pasz skierowali petycję do administracji obecnie urzędującego prezydenta Baracka Obamy z prośbą o czasowe zawieszenie obowiązujących mandatów obligujących do domieszki etanolu (produkowanego z kukurydzy) do benzyny. Hodowcy są przekonani, że wpłynęłoby to na mniejsze zużycie zbóż na cele przemysłowe i złagodziło ceny surowca, tj. kukurydzy. Decyzja w tej sprawie ma zapaść w połowie listopada br.

 

3. Francja opowiada się za skuteczniejszym przeciwdziałaniem spekulacji

 

Ponadto Paryż zamierza doprowadzić do przyjęcia regulacji przeciwdziałającej spekulacjom surowcami rolniczymi w obrocie giełdowym. Niektórzy są przekonani, że pomocne w tym przypadku mogłaby być nałożenie podatku od transakcji finansowych oraz limitowanie pozycji na rynku derywatów. Francja już wcześniej opowiadała się za przyjęciem takich rozwiązań, jednak jak do tej pory nie udało się uzyskać porozumienia w tej kwestii. Niemniej jednak na poziomie unijnym zaproponowano opodatkowanie transakcji finansowych od 2014 roku.

 

4. Nadal brak pewności co do wprowadzenia ewentualnych restrykcji w eksporcie zbóż

 

Jednym z czynników, na który można mieć obecnie pośredni wpływ jest przekonywanie krajów eksportujących zboże o powstrzymywaniu się przed wprowadzeniem restrykcji w wywozie, gdyż jak pokazuje doświadczenie z ostatnich kilku sezonów miały one natychmiastowe przełożenie na zwyżkę cen. Nie ma jednak pewności czy Rosja, a nawet Ukraina, w dalszej części bieżącego sezonu nie wprowadzą obostrzeń w eksporcie zbóż. Przypomnijmy, iż w sezonie 2010/’11 Rosja odnotowała katastrofalną w skutkach suszę, co skłoniło rząd do wprowadzenia embarga w eksporcie ziarna już w połowie sierpnia 2010 roku. Mniej drastyczne środki zastosowała wówczas Ukraina – w postaci kwot wywozowych przekształconych później  w cła eksportowe.

 

5. Francja planuje szereg działań na rynku krajowym

 

Francja planuje również szereg działań na rynku krajowym. Kraj zamierza zainwestować 1 mld euro w budowę silosów zbożowych o pojemności 5 mln ton zbóż. Ma się zwiększyć produkcja roślin wysokobiałkowych. Rząd przewiduje także pomoc dla rolników znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej ze względu na rosnące koszty produkcji. Rozważane są również zmiany w systemie podatków rolniczych, tak aby zwiększyć dochody producentów rolnych. Ponadto, wsparcie biopaliw pierwszej generacji ma być progresywnie znoszone w okresie od 2014 do 2016 roku.

Nie wiadomo jak zakończą się inicjatywy proponowane przez Francję, niemniej jednak świadomość przyczyn i skutków nadmiernych wzrostów cen zbóż na świecie jest obecnie dużo większa niż kilka sezonów wcześniej, po dogłębnej analizie wykonanej przez wiodące ośrodki analityczne. Poprawił się też dostęp do bieżącej informacji rynkowej umożliwiającej szybsze reagowanie na niepokojące sygnały, m.in. dzięki systemowi AMIS.

Pomimo niepokojących szacunków i wysokich cen analitycy FAO uspokajają, że sytuacja w bieżącym sezonie nie jest jeszcze tak dramatyczna jak w sezonie 2007/08. Unijny komisarz ds. rolnictwa Dacian Ciolos zapewnia, że tegoroczna produkcja zbożowa w Europie jest tylko o 2-3% niższa w porównaniu średniej z okresu ostatnich pięciu lat. Unia ma wystarczającą ilość zbóż do pokrycia potrzeb i nie grozi jej kryzys żywnościowy w bieżącym sezonie. Mogą o tym świadczyć wyniki handlu zbożami. Dotychczas UE wyeksportowała 5,35 mln ton ziarna, tj. o 14% więcej niż w tym samym okresie poprzedniego sezonu, natomiast import zmniejszył się aż o 37% do 2,33 mln ton. Unijni producenci i eksporterzy mogą cieszyć się więc wysokim poziomem cen, który zapewnia im dobre zyski. W trudniejszej sytuacji są natomiast hodowcy i konsumenci.

Trzeba przy tym podkreślić, że to nie Unię dotkną w największym stopniu obecne wysokie ceny zbóż, tylko kraje rozwijające się. Tak było w sezonie 2007/08, w którym to w wielu biednych krajach uzależnionych od importu żywności doszło do zamieszek. Rozległe skutki anomalii pogodowych, odnotowanych w bieżącym roku zarówno w USA, jak i w krajach basenu Morza Czarnego, nadal niestety niepokoją, a ewentualny, niekorzystny przebieg warunków pogodowych w krajach półkuli południowej może doprowadzić do dalszego pogorszenia sytuacji. Tymczasem bezpośrednich instrumentów stabilizujących nadmierne wzrosty cen jak na razie prawie nie ma, a zastosowanie nowych, planowanych rozwiązań może niestety nie dać natychmiastowych, wymiernych rezultatów. Tak byłoby w przypadku globalnych zapasów strategicznych zbóż, które powinny być gromadzone w sezonach nadwyżkowych przy niskich cenach, a odsprzedawane w sezonach gorszego urodzaju. Pewne szanse na złagodzenie wzrostów cen kukurydzy można dostrzec w ewentualnym ograniczeniu amerykańskiej produkcji bioetanolu, co wymaga jednak większej elastyczności regulacji (mandaty) i dostosowaniu ich do realiów rynkowych. Trudno też spodziewać się natychmiastowych rozstrzygnięć w większym kontrolowaniu transakcji na rynkach finansowych i w obrocie derywatów. W bieżącym sezonie póki co pozostaje więc przede wszystkim liczyć na urodzaj zbóż na półkuli południowej i dziękować za dobre zbiory ryżu.

Autor: Maria Kosewska  (FAMMU/FAPA)