Ocena potencjału obszarów wiejskich do rozwoju funkcji rolniczo-leśnej, przyrodniczo-krajobrazowej, turystyczno-rekreacyjnej, rezydencjalno-mieszkaniowej i społeczno-kulturowej.

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, w partnerstwie z Polskim Towarzystwem Geograficznym i Fundacją na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (FDPA) realizuje operację pt. Ocena potencjału obszarów wiejskich do rozwoju funkcji rolniczo-leśnej, przyrodniczo-krajobrazowej, turystyczno-rekreacyjnej, rezydencjalno-mieszkaniowej i społeczno-kulturowej.

Celem operacji jest rozpowszechnienie obiektywnej wiedzy z zakresu przestrzennego zróżnicowania potencjału gmin Polski do rozwoju podstawowych funkcji obszarów wiejskich, tj. (1) rolniczo-leśnej, 2) przyrodniczo-krajobrazowej, (3) rezydencjalno-mieszkaniowej i (4) turystyczno-rekreacyjnej, (5) społeczno-kulturowej. Przeprowadzona zostanie ilościowa i jakościowa ocena potencjału wszystkich gmin obejmujących obszary wiejskie, która umożliwi pełną porównywalność wyników w wymiarze przestrzennym, strukturalnym i czasowym. Ocena ilościowa będzie polegała na określeniu poziomu potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji, zaś ocena jakościowa będzie polegała na wskazaniu jednej lub większej liczby funkcji o wyraźnie wyższym potencjale rozwojowym w stosunku do pozostałych. Bezpośrednim efektem realizacji celu operacji będzie sporządzenie dla każdej gminy położonej na obszarze wiejskim kraju jej indywidualnego profilu potencjału. Korzyści aplikacyjne wynikają przede wszystkim z dostosowania formy prezentacji wyników do potrzeb szerokiego i zróżnicowanego grona potencjalnych beneficjentów oraz z dystrybucji raportu przy wydatnej współpracy z doświadczonym na tym polu partnerem (FDPA). Ważną korzyścią natury metodologicznej będzie z kolei wypracowanie powtarzalnej procedury badawczej umożliwiającej monitorowanie zmian sytuacji w czasie.

Podstawowym wyzwaniem badawczym w ramach realizowanej ekspertyzy jest wypracowanie metody oceny potencjału gmin zlokalizowanych na obszarach wiejskich umożliwiającej obiektywną ocenę potencjału danej gminy do rozwoju określonej funkcji, ale przy zachowaniu jej pełnej porównywalności w trzech wymiarach:

• przestrzennym – rankingi gmin według potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji obszarów wiejskich;
• strukturalnym – wyrażenie potencjału danej gminy do rozwoju poszczególnych funkcji obszarów wiejskich w jednakowej skali i przy użyciu wskaźnika o jednakowym poziomie istotności statystycznej;
• czasowym – powtarzalność procedury oraz wykorzystanie ogólnie dostępnych danych zbieranych regularnie i o stosunkowo dużej rozdzielczości czasowej, co umożliwia łatwą diagnozę zmian hierarchii gmin i ich potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji w czasie.

News z 19.10.2018 r. - zobacz

Ocena potencjału obszarów wiejskich - raport IGiPZ PAN

Przeprowadzona została ocena potencjału wszystkich gmin z obszarów wiejskich. Obszar wiejski rozumiany jest w badaniu jako obszar wszystkich gmin, na których terytorium nie znajduje się miasto liczące 10 000 lub więcej mieszkańców. Potencjał rozwojowy gmin został oceniony ilościowo i jakościowo. Ilościowa ocena potencjału gmin polegała na określeniu jego poziomu potencjału w kontekście rozwoju poszczególnych funkcji, zaś ocena jakościowa polegała na porównaniu struktury potencjału poszczególnych gmin oraz wskazaniu jego relatywnie mocnych i stosunkowo słabych elementów.

Ekspertyza składa się z czterech części. W jej pierwszej części (zasadnicza część raportu) przedstawione zostały szczegóły zastosowanej metody i źródła danych. Procedura oceny potencjału gmin do rozwoju poszczególnych funkcji została dokonana dwuetapowo: etap I polegał na analizie – ocenie potencjału przy użyciu wskaźnikow diagnostycznych; etap II polegał z kolei na syntezie – porównaniu ocen potencjałów w ujeciu strukturalnym i przestrzennym.

Ocena potencjału rozwoju każdej z funkcji została dokonana przy użyciu zestawu czterech jak najbardziej komplementarnych wskaźników, który pozwala na jak najbardziej kompleksowa ocenę potencjału. Ostatecznie przyjęty zestaw jest wynikiem wieloaspektowej oceny i wnikliwej selekcji szerszej listy rozważanych wskaźników, przy wykorzystaniu wiedzy eksperckiej specjalistów z danej dziedziny. Przyjęto następująca listę wskaźników:

Potencjał rozwoju funkcji rolniczo-leśnej (1):

1.1 Wskaźnik Jakości Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej wg IUNG

1.2 Odsetek gospodarstw z dochodem z działalności rolniczej 

1.3 Gęstość gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 10 ha

1.4 Wskaźnik produktywności lasu

Potencjał rozwoju funkcji przyrodniczo-krajobrazowej (2):

2.1 Wskaźnik obszarów naturalnych

2.2 Wskaźnik obszarów prawnie chronionych 

2.3 Wskaźnik walorów estetycznych krajobrazu

2.4 Wskaźnik bioklimatyczny bodźcowości klimatu i lokalizacji uzdrowisk

Potencjał rozwoju funkcji rezydencjalno-mieszkaniowej (3):

3.1 Odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej

3.2 Potencjałowa dostępność transportowa do podmiotów gospodarczych      

3.3 Gęstość obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

3.4 Odsetek dzieci w wieku 3-6 lat uczęszczających do przedszkola

Potencjał rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnej (4):

4.1 Wskaźnik imprez masowych

4.2 Syntetyczny wskaźnik atrakcyjności przyrodniczej

4.3 Gęstość ścieżek rowerowych

4.4 Pojemność bazy noclegowej

Potencjał rozwoju funkcji społeczno-kulturowej (5):

5.1 Odsetek osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej

5.2 Średnia frekwencja w wyborach samorządowych  

5.3 Odsetek podatników PIT przekazujących 1% na OPP

5.4 Uczestnicy imprez organizowanych przez instytucje kultury na 1000 mieszkańców

Kolejne trzy części ekspertyzy zawierają wyniki zastosowania opisanej wcześniej procedury. Druga część ekspertyzy (Aneks I) prezentuje uzyskane wyniki na mapach. Są to mapy kraju, na których zaprezentowano wartości oceny potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji dla gmin zaliczonych do obszaru wiejskiego. Ułatwia to dokonywanie wizualnej oceny sytuacji w ujęciu przestrzennym. Mapy opatrzone są komentarzem tekstowym dotyczącym struktury przestrzennej rozkładu otrzymanych wartości.

Trzecia, najobszerniejsza część ekspertyzy (Aneks II), dostarcza precyzyjnej informacji ilościowej (w układzie wojewódzkim i powiatowym) o każdej gminie położonej na obszarze wiejskim Polski (tzw. profil potencjału gminy), przedstawionej w łatwo przyswajalnej formie. Są to tabele pokazujące potencjał gminy do rozwoju każdej z funkcji, wyrażony w skali od 0 do 100%. W tabeli podano również pozycję każdej gminy w rankingu krajowym i wojewódzkim. Każda zainteresowana osoba może w łatwy sposób odnaleźć swoją gminę i odczytać, jak został oceniony jej potencjał do rozwoju funkcji rolniczo-leśnej, przyrodniczo krajobrazowej, turystyczno-rekreacyjnej, rezydencjalno‑mieszkaniowej i społeczno-kulturowej, zarówno na tle kraju jak i województwa. Profil potencjału każdej z gmin zawiera także informację wyrażoną w sposób graficzny o funkcji lub ich zestawie, które wyróżniają się największym potencjałem rozwojowym i są sugerowane jako pole do rozwoju specjalizacji danej gminy. Wskazane zostały także te funkcje, do rozwoju których dana gmina posiada potencjał stanowiący jej przewagę konkurencyjną w stosunku do innych gmin województwa lub kraju. W podsumowaniu tej części umieszczono 5 tabel zawierających rankingi TOP 100 gmin w Polsce pod względem potencjału do rozwoju poszczególnych analizowanych funkcji obszarów wiejskich. W ten sposób w trzeciej części ekspertyzy wyniki realizacji pięciu szczegółowych celów poznawczych związanych z oceną potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji zostały zaprezentowane w taki sposób, aby umożliwić ich jak najłatwiejsze i zarazem jak najbardziej precyzyjne porównywanie w wymiarze strukturalnym.

Ostatnia część ekspertyzy (Aneks III) zawiera podsumowanie wyników przedstawione w syntetycznej, łatwo interpretowalnej i aplikacyjnej formie, w postaci mapy rekomendowanego kierunku rozwoju gmin, mapy poziomu zrównoważenia potencjału do rozwoju pięciu analizowanych funkcji, mapy regionów koncentracji potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji uzyskanej na podstawie analizy autokorelacji przestrzennej jego wartości oraz map rozmieszczenia gmin z rankingów TOP 100. Na mapach tych zaznaczono obszary o najwyższej pozycji w rankingu gmin pod względem potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji na podstawie wyników rankingów TOP 100 przedstawionych w Aneksie II (rekomendowana specjalizacja pod tym względem), obszary wiejskie wg funkcji, której potencjał rozwoju przeważa (mapa rekomendowanego kierunku rozwoju), przestrzenne zróżnicowanie poziomu zrównoważenia potencjału do rozwoju pięciu analizowanych funkcji, czyli profilu funkcjonalnego gminy zaprezentowanego w Aneksie II (rekomendowane wsparcie rozwoju funkcji o słabszym potencjale i dbałość o rozwój zrównoważony) oraz obszary o przestrzennej koncentracji potencjału do rozwoju poszczególnych funkcji na podstawie analizy autokorelacji przestrzennej jego wartości (rekomendowana silna współpraca między sąsiednimi gminami, klasteryzacja rozwoju i tworzenie wspólnej marki o ponadlokalnym znaczeniu, często niezależnie od obowiązującego podziału administracyjnego i granic jednostek wyższego rzędu, w celu wykorzystania efektu synergii dodatniej związanej z korzyściami aglomeracji danej funkcji).

Korzyści aplikacyjne operacji wynikają przede wszystkim z dostosowania formy prezentacji wyników do potrzeb szerokiego i zróżnicowanego grona potencjalnych beneficjentów oraz z dystrybucji raportu przy wydatnej współpracy z doświadczonym na tym polu partnerem (FDPA).

Ocena potencjału obszarów wiejskich do rozwoju funkcji rolniczo-leśnej, przyrodniczo krajobrazowej, turystyczno rekreacyjnej, rezydencjalno-mieszkaniowej i społeczno kulturowej - Pobierz raport

• Aneks_I Struktura przestrzenna potencjału do rozwoju funkcji obszarów wiejskich - pobierz
• Aneks_II_cz1 Wyniki – profile i rankingi potencjału gmin - pobierz
• Aneks_II_cz2 - pobierz
• Aneks_II_cz3 - pobierz
• Aneks_II_cz4 - pobierz
• Aneks_III Wyniki – ujęcie syntetyczno-przestrzenne - pobierz

„Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi”

„Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej „Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020”