Agroklimat w Polsce

Agroklimat, czyli klimat dla rolnictwa, opisuje przydatność warunków klimatycznych dla uprawy roślin na danym obszarze. Przydatność terenów na potrzeby rolnictwa wiąże się z  możliwością uprawy różnych gatunków roślin, które będą uzyskiwać wysoki plon.

Obszar naszego kraju jest uważany za bardzo dobry do uprawy roślin ozimych. Jednak przez długi czas, nawet w okresie dotowanej gospodarki przed 1989 rokiem, na podobnych glebach nie udawało się osiągać plonów, które zbliżone były do tych uzyskiwanych na zachodzie Europy. Przyczyną takiego stanu były nie tylko różnice w stosowanej agrotechnice, ale także występujące w kraju warunki ostrej zimy oraz niedobór opadów w okresie wegetacji.

Warunki agroklimatyczne można określać za pomocą wskaźnika agroklimatu. Wskaźnik ten opracowano wykorzystując wieloletnie dane o plonach i wyniki doświadczeń polowych. Według tego wskaźnika najkorzystniejsze warunki klimatyczne dla rolnictwa w Polsce występują na Dolnym Śląsku (ok. 100 pkt.) i pogarszają się w kierunku północno wschodnim, (ok. 85 pkt). Według przyjętych założeń, zróżnicowanie efektów klimatycznych dla rolnictwa w Polsce nie jest duże, bo wynosi tylko 15 pkt (poza obszarami górskimi, gdzie wskaźnik osiąga wartości zbliżone do 0 pkt.).

Wielkość opadu atmosferycznego na obszarze kraju jest zróżnicowana, średnia dla całego wynosi 550 - 600 mm. Największe sumy opadu notowane są na południu i północy kraju. W górach średnia roczna suma opadu atmosferycznego wynosi ponad 800 mm, natomiast na pogórzu oraz na północy Polski powyżej 600 mm. Najniższe opady występują w części środkowej, w pasie nizin (do 500 mm na rok). Według wieloletnich obserwacji najwyższe opady na terenie Polski występują w lipcu (60-200 mm), zaś najniższe w lutym (średnio ok. 30 mm). W dotychczasowej ocenie warunków wodnych dla rolnictwa zakładano, iż w zimie następuje wystarczające napełnienie gleby, pozwalające uprawom ozimym nawet przy niewielkich opadach wiosennych na wydanie wysokiego plonu. W przypadku upraw jarych gwarancje taką dawał odpowiednio wczesny siew. Wobec obserwowanego ocieplenia zmieniają się warunki zimowania, temperatura podczas zimy nie umożliwia występowania pokrywy śnieżnej, co nie zapewnia oziminom należytej ochrony przed nagłymi spadkami temperatury. O dostępności wody dla roślin decyduje nie tylko wielkość opadu atmosferycznego, ale również parowanie. Różnicę opadu atmosferycznego i parowania potencjalnego opisuje wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW). Największe niedobory wody według tego wskaźnika występują w rejonie Wielkopolski, najmniejsze zaś na południu Polski. Na obszarze Wielkopolski w okresie od kwietnia do września KBW przyjmuje wartości ujemne dochodzące do –250 mm. Oznacza to, że w całym tym okresie wielkość wody potencjalnie mogącej wyparować z systemu gleba-roślina jest większa od ilości opadu atmosferycznego. Warunki takie są niekorzystne dla roślin, gdyż przez cały okres wegetacji narażone są na występowanie niedoborów wody.

W prognozach zmian klimatu podkreśla się możliwy wzrost średniej rocznej temperatury powietrza do końca XXI wieku o około 3oC. Konsekwencją takiego stanu rzeczy może być przyśpieszenie rozwoju roślin. Ma to duże znaczenie dla roślin ciepłolubnych (np. kukurydza, słonecznik, proso), które już w obecnych warunkach klimatycznych mogą dojrzewać na znacznie większym obszarze kraju. Wzrost temperatury wpływa również na przyśpieszenie tempa rozwoju chwastów i szkodników, których uciążliwość dla rolnictwa znacznie wzrośnie.

Scenariusze zmian klimatu przewidują wzrost opadu atmosferycznego w miesiącach zimowych, co wiązałoby się z nagromadzenie większej wilgoci w glebie w okresie zimy i wczesnej wiosny. Z kolei wraz ze podwyższaniem temperatury powietrza coraz częściej zamiast opadu śniegu będzie występował opad deszczu. W takich warunkach zwiększy się także parowanie z powierzchni gleby i roślin. Brak pokrywy śnieżnej może spowodować mniejsze nagromadzenie wilgoci w glebie w okresie zimowym, a tym samym może przyspieszyć wyczerpywanie się zapasów wody glebowej na wiosnę. Będzie to związane z większym odpływem wody opadowej, mniejszym przesiąkaniem w głąb profilu a także większym parowaniem. W ciągu ostatnich lat, nastąpiło zwiększenie częstotliwości występowania suszy w Polsce. Zwraca się również uwagę, iż ocieplenie postępować będzie w podobnym tempie częstość susz w Polsce może być jeszcze większa.

SAEPR/FAPA