Alergia na mleko a nietolerancja laktozy

Mleko krowie jest jednym z najsilniejszych alergenów. Jednak ono samo, jak i produkty mleczarskie są dobrze tolerowane i łatwo przyswajalne przez organizm, zwłaszcza przez mieszkańców Europy Północnej i Słowian, którzy genetycznie są dobrze przystosowani do jego spożywania. Alergia na mleko krowie nie jest powszechnym zjawiskiem również w Polsce. Częściej wśród Polaków alergię wywołują takie produkty, jak: wołowina, jaja, ryby, seler, orzechy, migdały, owoce cytrusowe, pomidory, a nawet czekolada. W Polsce alergia na białko mleka krowiego występuje jedynie u 2,7% niemowląt karmionych sztucznie i u 1,8% karmionych naturalnie. Alergie na mleko, które występują u dzieci, zwykle przemijają i nie ograniczają możliwości picia mleka w dorosłym życiu. Z wielu przeprowadzonych badań klinicznych wynika, że ok. 80% dzieci pozbywa się objawów nadwrażliwości na mleko krowie po 9-12 miesiącach jego eliminacji z codziennej diety, ok. 15% badanych nie tolerowało mleka w żadnej postaci do 2 lat, a 5% do 5 lat. Choć alergeny mleka krowiego są jedną z najczęstszych przyczyn alergii we wczesnym dzieciństwie, to jednak w Polsce ponad 90% dzieci wyrasta z tej choroby po 5 roku życia. Po 3 roku życia alergia na mleko krowie występuje coraz rzadziej i sporadycznie dotyka osób dorosłych. Zwykle dorośli, u których we wczesnym dzieciństwie stwierdzono alergię na kilka białek mleka krowiego, w dojrzałym wieku mają prawidłową tolerancję białek serwatkowych, zdarza się jednak, że źle znoszą pokarmowe źródła kazeiny, czyli sery. Jeżeli pierwsze objawy alergii na mleko krowie występują w wieku dojrzałym, to alergenem najczęściej bywa kazeina. Objawy alergii na mleko to wysypka, biegunka, wymioty, duszności lub katar. Mleko krowie w diecie często zastępowane jest mlekiem sojowym lub modyfikowanym.

Innym problemem z konsumpcją mleka, poza alergią na jego białka, jest nietolerancja laktozy. Laktoza jest węglowodanem złożonym (cukrem) zbudowanym z dwóch jednocukrów: glukozy i galaktozy. Cukier ten jest składnikiem mleka (stanowi ok. 4,5% - 5%) i produktów mlecznych. W organizmie ludzkim za jej trawienie odpowiedzialny jest enzym laktaza. Jeśli występuje jego niedobór, lub brak, laktoza nie zostaje strawiona w jelicie cienkim i jest transportowana do jelita grubego, w którym ulega fermentacji bakteryjnej (jest rozkładana przez florę bakteryjną do kwasu mlekowego, dwutlenku węgla, wodoru, metanu i wodorotlenków). Powstające w tym procesie gazy powodują wzdęcia, kruczenie (słyszalne ruchy perystaltyczne jelit), przelewanie, uczucie napięcia i pełności, bóle brzucha, a czasem biegunki. Nasilenie objawów zależy to od stopnia niedoboru laktazy. Około 70% dorosłych ludzi w skali świata wykazuje w pewnym stopniu nietolerancję laktozy. Nietolerancja laktozy jest jedną z najczęściej spotykanych nietolerancji pokarmowych. Najczęstszą przyczyną nietolerancji laktozy jest dziedziczny niedobór laktazy (hipolaktazja dorosłych). Istotą choroby jest postępujące już od 2 roku życia (a niekiedy nawet wcześniej) zmniejszanie się aktywności laktazy, która osiąga najwyżej 5% wyjściowej aktywności. Objawy tego rodzaju nietolerancji cukru mlecznego niezbyt często występują u niemowląt i dzieci. Najczęściej pojawiają się dopiero w wieku dojrzewania lub u dorosłych. Inną przyczyną nietolerancji laktozy może być tzw. alaktazja, czyli wrodzony niedobór laktazy. Przyczyna choroby to uwarunkowany genetycznie wrodzony defekt metaboliczny, w wyniku którego organizm nie może wytwarzać laktazy. W tym przypadku objawy nietolerancji pojawiają się u noworodków już po pierwszym podaniu mleka matki lub modyfikowanego mleka zawierającego laktozę. Rozwojowi nietolerancji laktozy sprzyja także długotrwałe stosowanie diety bezmlecznej, które wpływa na zmniejszenie aktywności wydzielania laktazy.

Nietolerancja laktozy w skali całego świata jest bardzo zróżnicowana. Występują regiony, gdzie dotyczy zaledwie kilku procent populacji, w innych częściach świata jest schorzeniem masowym. Szacuje się, że w USA nietolerancję laktozy wykazuje nawet 50 mln osób. W całej Ameryce Południowej dotyka 70% ludności, w Ameryce Północnej zaś 15-80%. Rozrzut jest duży i zależy od grupy etnicznej. Najniższy wskaźnik jest udziałem białych Amerykanów, natomiast najwyższy – w grupie Afroamerykanów. We wschodniej Afryce na nietolerancję laktozy cierpi 73 – 90% ludności, a w Azji Płd.-Wschodniej 98% (90% w samych Chinach). Natomiast w Australii i Nowej Zelandii schorzenie to występuje u zaledwie 9% populacji. W Europie wskaźnik nietolerancji laktozy jest zróżnicowany i różni się w zależności od strefy geograficznej. Dane epidemiologiczne wskazują, że na północy Europy występuje w mniejszym stopniu, a na południu w większym. W Anglii na nietolerancję laktozy cierpi zaledwie 5% populacji, w Austrii 15-20%, w Niemczech 15%, w Finlandii 17%, we Francji północnej 17%, a we Francji południowej nawet 70%, 55% na Bałkanach, we Włoszech – w zależności od regionu od 20 do 70%. Według szacunków w Polsce problem z trawieniem laktozy może występować u 20–37% osób dorosłych.

Adam Bugała FAMMU/FAPA