Publikacja: Kondycja finansowa samorządów lokalnych a rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich. Ujęcie przestrzenne

Partner KSOW realizujący operację: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN

Decentralizacja zadań publicznych obliguje władze gmin do prowadzenia polityki finansowej, która zapewni ciągłość i wysoką jakość świadczonych usług na rzecz społeczności lokalnej. Polityka ta ma bezpośredni wpływ na kondycję finansową samorządu, od której zależy wiarygodność finansowa gminy wobec jej obecnych i przyszłych wierzycieli oraz poczucie bezpieczeństwa egzystencjonalnego jej mieszkańców. W interesie społecznym jest, zatem monitorowanie kondycji finansowej każdej jednostki samorządowej.

Celem głównym realizowanej operacji jest transfer wiedzy poprzez publikację badań opisujących poziom (i strukturę) kondycji finansowej gmin oraz powiązanie go z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczym obszarów wiejskich w układzie przestrzennym. W publikacji zostanie zaprezentowany sposób pomiaru kondycji finansowej gmin bazujący na dotychczasowym dorobku naukowym w zakresie analizy finansowej jednostek samorządu lokalnego oraz przy wykorzystaniu baz danych pozostających w zasobach Regionalnych Izb Obrachunkowych oraz Głównego Urzędu Statystycznego. Zaproponowany w ramach realizacji operacji algorytm pomiaru kondycji finansowej może stanowić element systemu wczesnego ostrzegania w celu eliminacji sytuacji kryzysowej czy poprawy trudnej sytuacji finansowej gmin wiejskich i miejsko wiejskich w Polsce. 

Badanie to pozwala wypełnić lukę badawczą występującą w literaturze przedmiotu, która dotyczy połączenia tematyki kondycji finansowej z rozwojem społeczno-gospodarczym oraz uzupełnia współczesne badania o charakterystykę rozkładu przestrzennego poziomu kondycji finansowej wszystkich gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce. Praca ta dostarcza również informacji i istotnej wiedzy benchmarkingowej samorządom oraz instytucjom lokalnym działającym na rzecz rozwoju obszarów wiejskich oraz poprawy jakości życia ich mieszkańców. Chociaż jednostkami podlegającymi analizie są gminy (jest to związane z brakiem możliwości potraktowania rozłącznie finansów lokalnych dla części wiejskiej gmin miejsko-wiejskich), to badane są one przez pryzmat specyfiki obszarów wiejskich.

Pomiar kondycji finansowej gmin powinien być nieodzownym elementem każdej analizy finansowej jednostki samorządu lokalnego prowadzonej zarówno przez władze samorządowe, jak również na szczeblu Regionalnych Izb Obrachunkowych. Na poziomie gminy jest to istotne z punktu widzenia racjonalnego zarządzania finansami samorządu gminnego oraz kreowania lokalnej polityki rozwoju, która uwzględniać powinna potrzebę wspierania przedsiębiorczych postaw mieszkańców oraz pozyskiwania zewnętrznych inwestorów. Z kolei monitorowanie poziomu kondycji finansowej gmin na szczeblu regionalnym (i krajowym) pozwala na zidentyfikowanie jednostek o niekorzystnej sytuacji finansowej, wymagających interwencji w myśl realizacji zasady pomocniczości. Tym bardziej że, ewentualne zaniechanie transferowania środków publicznych z budżetu państwa czy ograniczone wydatków inwestycyjnych na terenie obszarów wiejskich przekłada się na względnie niższy ich poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i ostatecznie na obniżenie jakości życia mieszkańców.

Tematyka operacji wpisuje się w realizację priorytetu 6 tj. Wspieranie włączenia społecznego, ograniczania ubóstwa i rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich, a zakładane cele pracy są spójne z celem 1 KSOW pozwalającym na zwiększenie udziału zainteresowanych stron we wdrażaniu inicjatyw na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Ideą publikacji jest wymiana wiedzy i informacji pomiędzy jednostkami samorządu gminnego oraz instytucjami nadzorującymi ich kondycję finansową w zakresie prowadzonej polityki finansowej. Przedstawione zostaną, również wzorcowe grupy gmin, których poziom i struktura kondycji finansowej determinują względnie wysoki poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich. Tym samym realizacja operacji odpowiada działaniu 6 KSOW tj. ułatwianiu wymiany wiedzy pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w rozwoju obszarów wiejskich oraz wymianę i rozpowszechnianie rezultatów działań na rzecz tego rozwoju.

&nb

Współcześnie coraz częściej jednostki samorządu terytorialnego (w tym gminy) sięgają po zewnętrzne źródła finansowania, co powoduje niepokojący wzrost ich zadłużenia a w skrajnych przypadkach może skutkować:

1. ogłoszeniem niewypłacalności samorządu,
2. zarządem komisarycznym a w ostateczności
3. likwidacją (rozwiązaniem) gminy.

Dodatkowo problem potęguje nie tylko nieracjonalne zarządzanie środkami publicznymi ale również niewystarczające dochody własne jednostek samorządu lokalnego, których wysokość w niektórych przypadkach nie jest w stanie pokryć nawet wydatków bieżących. O ile w pierwszej sytuacji w demokratycznych wyborach możliwa jest zmiana zarządzających o tyle w drugim przypadku wymagana jest zmiana systemowa. Podjęty w ramach realizacji operacji temat jest zatem aktualny w kontekście toczącej się w Polsce dyskusji nad rewizją instrumentu redystrybucji środków publicznych w formie subwencji równoważącej w celu wyrównywania dysproporcji rozwojowych (tak zwanego janosikowego).

Kolejna kwestia, która nakłada się na sytuację finansową samorządów lokalnych to postępująca decentralizacja zadań publicznych, która obliguje władze gmin do prowadzenia polityki finansowej, zapewniającej ciągłość i wysoką jakość coraz szerszej gamy usług świadczonych na rzecz społeczności lokalnej. Polityka ta ma bezpośredni wpływ na kondycję finansową samorządu, od której zależy wiarygodność finansowa gminy wobec jej obecnych i przyszłych wierzycieli oraz poczucie bezpieczeństwa egzystencjonalnego jej mieszkańców. To właśnie w interesie społecznym jest monitorowanie kondycji finansowej każdej jednostki samorządowej.

Pomiar kondycji finansowej gmin powinien być nieodzownym elementem każdej analizy finansowej jednostki samorządu lokalnego prowadzonej zarówno przez władze samorządowe, jak również na szczeblu Regionalnych Izb Obrachunkowych. Na poziomie gminy jest to istotne z punktu widzenia racjonalnego zarządzania finansami samorządu gminnego oraz kreowania lokalnej polityki rozwoju, która uwzględniać powinna potrzebę wspierania przedsiębiorczych postaw mieszkańców oraz pozyskiwania zewnętrznych inwestorów. Z kolei monitorowanie poziomu kondycji finansowej gmin na szczeblu regionalnym (i krajowym) pozwala na zidentyfikowanie jednostek o niekorzystnej sytuacji finansowej, wymagających interwencji w myśl realizacji zasady pomocniczości. Tym bardziej że, ewentualne zaniechanie transferowania środków publicznych z budżetu państwa czy ograniczone wydatków inwestycyjnych na terenie obszarów wiejskich przekłada się na względnie niższy ich poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i ostatecznie na obniżenie jakości życia mieszkańców.

Zrealizowanie operacji pt.: Publikacja: Kondycja finansowa samorządów lokalnych a rozwój społeczno-gospodarczy obszarów wiejskich. Ujęcie przestrzenne pozwoliło z jednej strony uzupełnić likę badawczą w zakresie połączenia tematyki finansów samorządowych z rozwojem społeczno-gospodarczym, z drugiej z kolei autorzy odpowiadają na „wołanie” ze strony współczesnych badaczy wskazujące, że władze gmin (tu: wiejskich i miejsko-wiejskich) oraz instytucje nadzorujące (tu: Regionalne Izby Obrachunkowe) powinny dysponować instrumentem pomiaru kondycji finansowej, który szerzej niż wskaźnik indywidualnego zadłużenia pozwoli ocenić stan i strukturę finansów samorządu lokalnego. Relacja pomiędzy różnymi aspektami finansów gminy pokazuje, bowiem złożoność z jednej strony materii jaką jest budżet jednostki samorządu terytorialnego, a z drugiej możliwości gminy w zakresie kreowania rozwoju społeczno-gospodarczego i docelowo podnoszenia jakości życia na terenie obszarów wiejskich.

Efektem realizowanej operacji było opublikowanie monografii naukowej w nakładzie 300 egzemplarzach wraz z płytą CD. Publikacja jest bezpłatna i można ją również ściągnąć na stronach internetowych:

• http://www.irwirpan.waw.pl/22/publikacje/ksiazki
• https://www.kozminski.edu.pl/index.php?id=12701

Treść książki prezentuje wyniki badania kondycji finansowej gmin oraz współzależności pomiędzy jej poziomem a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w Polsce. Dostarcza ona istotną wiedzę benchmarkingową samorządom oraz instytucjom lokalnym działającym na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i poprawy jakości życia ich mieszkańców. Chociaż jednostkami podlegającymi analizie są gminy (jest to związane z brakiem możliwości potraktowania rozłącznie finansów lokalnych dla części wiejskiej gmin miejsko-wiejskich), to badane są one przez pryzmat specyfiki obszarów wiejskich. Tą specyfikę opisują liczne badania realizowane w Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, chociażby Monitoring rozwoju obszarów wiejskich, do którego odwołujemy się w publikacji. 

Cel główny operacji został zrealizowany. Transferu wiedzy dokonano poprzez opublikowanie i upowszechnienie wyników przeprowadzonych badań opisujących poziom i strukturę kondycji finansowej gmin oraz powiązanie go z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w układzie przestrzennym. W prezentowanej monografii naukowej zaprezentowano wypracowaną koncepcję (sposób) pomiaru kondycji finansowej gmin. Oparto ją na dotychczasowym dorobku naukowym (krajowym i międzynarodowym) w zakresie analizy finansowej jednostek samorządu lokalnego. W ramach przeprowadzonych badań pomiaru kondycji finansowej wykorzystano bazę danych pozostającą w zasobach Regionalnych Izb Obrachunkowych oraz Głównego Urzędu Statystycznego.

Zrealizowano również cele szczegółowe operacji. Opracowano treść publikacji, którą opublikowano w postaci książkowej (papierowej) oraz elektronicznej. W pracy tej skoncentrowano się w szczególności na rozpoznaniu przestrzennego zróżnicowania poziomu kondycji finansowej gmin w Polsce oraz wyjaśniono relacje zachodzące pomiędzy wymiarami kondycji finansowej samorządów gminnych.

W publikacji zidentyfikowano również współzależności pomiędzy poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a poziomem kondycji finansowej oraz różnych jej aspektów (wymiarów).

W treści publikacji zaprezentowano praktyki (założenia, zalecenia), które powinno przyjmować się w kontekście pomiaru kondycji finansowej oraz nakreślono możliwości wspierania polityki rozwoju obszarów wiejskich.

Działania promocyjne obejmowały:

1. Rozesłanie publikacji (w wersji papierowej) do 111 bibliotek (uniwersyteckich i PAN) oraz 16 regionalnych Izb Obrachunkowych;
2. Upowszechnienie informacji o realizacji operacji oraz opublikowaniu monografii naukowej zarówno w mediach społecznościowych jaki i na stronach internetowych Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (IRWIR PAN) jak również Akademii Leona Koźmińskiego (ALK);
3. Zamieszczenie na stronach internetowych IRWiR PAN i ALK elektronicznej wersji publikacji naukowej z możliwością darmowego jej ściągnięcia,
4. Rozesłanie informacji mailowej (z oficjalnego maila IRWiR PAN) o opublikowaniu monografii naukowej oraz jej dostępie na stronie internetowej IRWiR PAN (Partnera KSOW) oraz ALK do zdefiniowanej grupy docelowej.

• 3084 gminy wiejskie i miejsko-wiejskie w Polsce, jako podmiotów zarządzających finansami na najniższym szczeblu administracji oraz kierujących rozwojem obszarów wiejskich.
• 16 RIO zajmujących się nadzorem finansowym sprawowanym nad gminami.
• 16 Urzędów Marszałkowskich jako podmiotów wykonujących zadania własne w zakresie m.in. modernizacji terenów wiejskich.
• 20 - Ośrodki Doradztwa Rolniczego oraz Centralny Ośrodek Doradztwa Rolniczego jako podmiotów których działalność ukierunkowana jest m.in. na poprawę warunków pracy i życia na polskiej wsi.

Jak już wspomniano treść publikacji traktuje w szczególności o sytuacji finansowej gmin konfrontując ją jednocześnie z rozwojem obszarów wiejskich. Tym samym poprzez rozesłanie publikacji książkowej (wraz z nagraniem na płycie CD) oraz informacji mailowej z informacją o możliwości darmowego ściągnięcia publikacji autorzy publikacji oraz IRWiR PAN (jako partner KSOW) wyrażają nadzieję, że jest to najlepszy sposób upowszechnienia (dotarcia) do decydentów zarówno w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce jak i na szczeblu regionalnym.

Jedynym podmiotem realizującym operację był IRWIR PAN – Partner KSOW.

Autorami publikacji są dr hab. Monika Stanny prof. IRWiR PAN i dr Wojciech Strzelczyk (Katedra Rachunkowości ALK).

Pobierz publikację

„Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi”

„Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej „Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020”