Konferencja IRWIR „Społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich a perspektywy rozwoju wsi”

W dniu 16 czerwca 2010r w Pałacu Staszica, ul. Nowy Świat 72 w Warszawie, odbyła się konferencja pt. „Społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich a perspektywy rozwoju wsi” pod Patronatem Honorowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – Pana Dr. Marka Sawickiego.

Celem konferencji było przedstawienie:

• różnych aspektów rozwoju obszarów wiejskich oraz;
• kosztów i korzyści wynikających z różnych wariantów możliwych rozwiązań w wieloaspektowym ujęciu np. ekonomicznym, społecznym, środowiskowym, terytorialnym.

Konferencja miała w swym założeniu innowacyjne podejście, gdyż stała się pomostem łączącym wyniki badań empirycznych i teorię z praktyką społeczno-gospodarczą.

Potrzeba i celowość zorganizowania proponowanej konferencji nakłada się na dwa niezwykle ważne wydarzenia, jakie będą miały miejsce w najbliższym czasie tak w Unii Europejskiej, jak i na forum krajowym. Na forum UE finalizowana będzie dyskusja na temat wielkości i kształtu budżetu Wspólnoty po 2013r, co bezpośrednio zadecyduje o finansowaniu wspólnej polityki rolnej i polityki spójności także w Polsce. W kraju Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi opracowało dokument pt. „Kierunki rozwoju obszarów wiejskich – założenia do strategii zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa”, stanowiący pewnego rodzaju diagnozę stanu i potrzeb rozwojowych obszarów wiejskich w Polsce. Natomiast w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego toczą się prace nad „Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego”.

Konferencję otworzyli: Marian Zalewski Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Marek Zagórski – Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, członek zarządu, Prof. dr hab. Andrzej Rosner – Dyrektor Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

na zdjęciu od lewej: A. Rosner, M. Zalewski, M. Drygas, M. Zagórski

Diagnostyczny i aplikacyjny cel konferencji był podstawą przy doborze referatów i referentów. Prelegenci poruszali wiele istotnych tematów dla rozwoju obszarów wiejskich m.in.:

Marian Zalewski- Podsekretarz stanu MRiRW

Dzisiaj dyskutujemy o wspólnej, unijnej polityce rolnej, bo pojawiły się zagrożenia, choć są konkretne unijne perspektywy i pieniądze. Szukamy odpowiedzi na pytanie, jakie są szanse naszego rolnictwa w Unii Europejskiej. Z rolnikami dyskutuję o sprawach ekonomicznych np. o mleczarstwie w Australii i Nowej Zelandii i o relacji kursu Euro do Dolara. Takie dyskusje rozwijają szanse ekspansji naszego rolnictwa na świat. Mamy przeświadczenie, że przyszłość rolnictwa należy rozpatrywać w kontekście bezpieczeństwa energetycznego, klimatycznego i ochrony środowiska; dotyczy to naszej polityki krajowej, ale i europejskiej. Mamy 1,4 mln gospodarstw korzystających z pieniędzy unijnych i trzeba im stworzyć szanse na innowacyjność i rozwój. Musimy rozmawiać o nowym kontekście rozwoju wsi w aspektach regionalnych, o polityce socjalnej o bezrobociu i wyrównaniu szans. Tylko taka szeroka i całościowa analiza sytuacji przyniesie długofalowe efekty. Dzisiejsze spotkanie- konferencja pt. „Społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich a perspektywy rozwoju wsi”, to rozmowa o strategii wieloletniego rozwoju wsi i rolnictwa i ta dyskusja powinna nam dać informacje o podstawowych kierunkach działań.

Andrzej Rosner – Dyrektor Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN

Obszary wiejskie w Polsce nie tylko są bardzo silnie zróżnicowane pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, ale zróżnicowanie to wykazuje tendencję do pogłębiania się. W szczególności okres szybkiego rozwoju przeżywają wiejskie strefy podmiejskie, dzieje się to jednak kosztem powstawania obszarów o charakterze peryferyjnym.

Zjawiska te dostrzec można analizując je w układzie gmin, region (województwo) jest jednostką dużą, silnie wewnętrznie zróżnicowaną i analizy prowadzone w układzie regionalnym uśredniają bardzo silne zróżnicowani wewnątrzregionalne. Powstaje, więc pytanie, czy polityka spójności w wymiarze przestrzennym, prowadzona przez regiony, w wystarczającym stopniu uwzględnia ich wewnętrzną strukturę.

Monika Stanny- IRWIR PAN

Zrównoważony rynek pracy występuje w strefach podmiejskich głównych miast w Polsce (gdzie wysoka podaż pracy współwystępuje z wysokim popytem na pracę), ale również w regionie wschodnim kraju o zaawansowanej depopulacji i starości demograficznej (tu wraz z niską podażą, jest i niski popyt na pracę). Należy oczekiwać wzrostu niezrównoważenia, ze względu na potrzebę zmniejszania bierności zawodowej i efekt procesów modernizacji rolnictwa oraz substytucji pracy. Jeżeli gospodarka pozarolnicza nie wchłonie ujawnianych nadwyżek to należy spodziewać się wzrostu bezrobocia ukrytego. Obecnie cały przyrost ludności w wieku produkcyjnym w Polsce odbywa się na obszarach wiejskich, ubytek jej wystąpi po roku 2015. Pojawią się wówczas bardziej korzystne warunki do restrukturyzacji rolnictwa. Po roku 2020 nastąpi starzenie się zasobów pracy.

Proponowane kierunki rozwiązywania problemów wiejskiego rynku pracy to 1. Migracje stałe do dużych miast (w strefę suburii), 2. Migracje wahadłowe (dojazdy do pracy),3. Rozwój wielofunkcyjny, ale podkreślę tu pominiętą w dokumentach strategicznych rolę małych miast. Jednak w Polsce nie ma „jednej wsi”, zatem rozwój obszarów wiejskich musi być kompromisem proponowanych rozwiązań, w proporcjach dostosowanych do potrzeb lokalnych, by generować źródła utrzymania dla swoich mieszkańców.

Adam Czarnecki- IRWIR PAN

Rozwój kraju dokonujący się dwubiegunowo (poprzez rozwój metropolii i obszarów wiejskich), prowadzi do wykluczenia małych i średnich miast, a szerzej do tworzenia się „nowych” obszarów peryferyjnych i niebezpiecznej dla spójności przestrzennej luki na kontinuum miejsko-wiejskim.

Wzmacnianie powiązań między obszarami wiejskimi i ich lokalnymi centrami obsługi (małymi miastami) umożliwia poprawę ich spójności w sensie przestrzennym, tworząc w efekcie zintegrowany układ lokalny.

Patrycjusz Zarębski– Politechnika Koszalińska

Zróżnicowanie przestrzenne atrakcyjność inwestycyjnej posiada dość mocno zaznaczający się kierunek malejący z zachodu na wschód, co jest spowodowane głównie przebiegiem dotychczasowych procesów gospodarczych, społecznych oraz skumulowanych korzyści z dotychczasowej infrastruktury

Koncentracja atrakcyjności inwestycyjnej występuje w aglomeracjach miejskich będących centrum regionów a także w ich suburbiach. Można to zaobserwować we wszystkich regionach o różnym poziomie atrakcyjności inwestycyjnej

Zmiany na mapie atrakcyjności inwestycyjnej mają charakter biegunowy w związku, z czym następuje proces wzmacniania układów centralnych regionów względem obszarów peryferyjnych.

Katarzyna Zawalińska - IRWIR PAN

Polityka rozwoju obszarów wiejskich powinna koncentrować się na pozyskiwaniu działań głównie o charakterze inwestycyjnym, gdyż te charakteryzują się największą efektywnością, tj. przynoszą najszybszy rozwój w przeliczeniu na jedno euro.

Inwestycje w kapitał ludzki powinny przebiegać dwukierunkowo - z jednej strony sprzyjać zwiększaniu pozarolniczego zatrudnienia ludności wiejskiej (np. poprzez programy przekwalifikowań, działania związane z samozatrudnieniem, zatrudnienia okresowe, centra wspierania przedsiębiorczości), z drugiej zaś powinny wspierać rolników w pozyskiwaniu i wdrażaniu nowych technologii.

Beneficjenci programów adresowanych do rozwoju obszarów wiejskich wydają uzyskane fundusze na różne pozarolnicze dobra i usługi, stąd tez kreują efekty mnożnikowe (wzrostowe) dla sektorów pozarolniczych, sprzyjając rozwojowi całej gospodarki regionalnej i powstawaniu pozarolniczych miejsc pracy.

Leszek Goraj- IERIGś-PIB

1. Struktury jednostek gospodarczych i organizacja państwa determinują bardzo niską wydajność społeczną pracy w Polsce.

2. Zasadne jest wyróżnienie dwóch typów gospodarstw rolnych dla potrzeb programowania mechanizmów polityki rolnej (pomimo istnienia ich 10 definicji w obowiązujących przepisach prawa):

• gospodarstwa bez przychodów lub z ich marginalną wielkością ze sprzedaży produktów rolniczych (gospodarstwa rodzin wiejskich z ziemią rolniczą)
• gospodarstwa zorientowane na rynek (towarowe gospodarstwa rolne).

3. Towarowość różnych typów gospodarstw rolnych jest warunkowana ich wielkością ekonomiczną.

4. Istnieje silne regionalne zróżnicowanie towarowości gospodarstw rolnych w Polsce.

Jarosław Domalewski- IRWIR PAN

Obszarem szczególnie zaniedbanym w oświacie wiejskiej jest wychowanie przedszkolne. W ubiegłym roku szkolnym jedynie 17% dzieci na wsi w wieku trzech lat uczęszczało do przedszkoli (w miastach odsetek ten wynosił 59%). Na wyższych szczeblach systemu oświaty różnice środowiskowe nie są już tak duże. Młodzież wiejska dokonuje porównywalnych do swoich miejskich rówieśników wyborów edukacyjnych, choć jednocześnie w sferze dalekosiężnych planów kształceniowych wykazuje większą ostrożność.

Michał Marciniak- Dyrektor Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich MRiRW

„Rola i znaczenie KSOW dla rozwoju obszarów wiejskich w Polsce”: Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich właściwie powiązana z siecią europejską, powinna stać się instrumentem wymiany dobrych praktyk i wzmacniania koordynacji i komplementarności inicjatyw na rzecz rozwoju obszarów wiejskich zarówno wewnątrz, jak i pomiędzy Wspólną Polityką Rolną a polityką spójności. Celem KSOW jest „sieciowanie” partnerów różnych sektorów, czyli budowanie kapitału społecznego w wymiarze ponadlokalnym dla realizacji zadań w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Sieć Obszarów Wiejskich ma także podkreślać i uwidaczniać wartość dodaną, jaka powstaje wskutek wspierania obszarów wiejskich. Sieć powinna zagwarantować osiągnięcie celu, jakim jest optymalne wykorzystanie polityki zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Po dwóch latach funkcjonowania Sieci można stwierdzić, że KSOW wpłynął na podniesienie poziomu aktywności społecznej mieszkańców wsi i uczestnictwa w życiu społeczno-gospodarczym.

Wśród uczestników konferencji blisko ¾ stanowili praktycy reprezentujący instytucje wszystkich szczebli administracyjnych oraz wielu jednostek wspomagających rozwój obszarów wiejskich. Lista organów i organizacji:

Świat nauki

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy, Instytut Turystyki i Rekreacji AWF, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB, Politechnika Koszalińska, Politechnika Opolska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Uniwersytet Rzeszowski, Uniwersytet Śląski, Uniwersytet w Białymstoku, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Warszawski Instytut Nauk Politycznych, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Politologii, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.

Świat praktyki

Agencja Nieruchomości Rolnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynku Rolnego, Biuro Analiz i Programowania, ARiMR Dolnośląski Oddział Regionalny, ARiMR Kujawsko-Pomorski Oddział Regionalny, ARiMR Podlaski OR, ARiMR Małopolskiego Oddziału Regionalnego, ARiMR Śląski Oddział Regionalny, ARiMR Wielkopolski Oddział, ARMIR w Szczecinie, Biuro Geodety Województwa Mazowieckiego, Centrum Doradztwa Rolniczego, Oddział w Krakowie, Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, FAPA, Federacja Branżowych Związków Producentów Rolnych, Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Główny Urząd Statystyczny, Izba Rolnicza Podlaska, Izba Rolnicza Zachodniopomorska, Izba Zbożowo-Paszowa, Kancelaria Prezydenta RP, Krajowy Związek Grup Producentów Owoców i Warzyw - Spółdzielnia Osób Prawnych, Krajowy Związek Zrzeszeń Plantatorów Owoców i Warzyw;

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi; Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi; Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich; Ministerstwo Rozwoju Regionalnego; Ministerstwo Środowiska; Nowe Życie Gospodarcze; ODR Łódzki; ODR Mazowiecki, ODR Podkarpacki; ODR Śląski, Pomorskie Stowarzyszenie Gmin Wiejskich, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie;

Starostwo Powiatowe w Opatowie, Towarzystwo Miłośników Historii, UNDP; Urząd Gminy m.in. Debrzno, Dębe Wielkie, Miłki, Nowosolna, Paszowice, Puszcza Mariańska; Urząd Marszałkowski w Łodzi; Urząd Marszałkowski Woj. Dolnośląskiego;

Urząd Marszałkowski Woj. Lubuskiego; Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego; Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego; Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego; Urząd Wojewódzki Mazowiecki, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

zdjęcia: I.Kurek