Program Leader w zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich

W dniu 25 marca 2015 roku w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie odbyło się spotkanie audytoryjne pod tytułem „Program Leader w zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich”. Spotkanie zorganizowała Fundacja Centrum Inicjatyw Edukacyjnych (FCIE) we współpracy z Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu i Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie.

Celem spotkania audytoryjnego było przedstawienie wyników badań, dotyczących oceny efektów programu Leader, w tym identyfikacji podjętych w programie Leader dziedzin działalności oraz spodziewanych efektów na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich; analizy dotychczasowych efektów funkcjonowania LGD w latach 2007-2013 oraz próby określenia ich potencjału w zakresie realizacji działań zgodnych z zapisami programowymi w latach 2014-2020. 

Spotkanie zgromadziło trzydziestu dziewięciu uczestników, wśród których znaleźli się przedstawiciele różnych ośrodków i instytucji w Polsce. Byli to między innymi przedstawiciele: Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB w Warszawie, Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (Wydział Nauk Ekonomicznych), Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, urzędów marszałkowskich, w tym województwa mazowieckiego, opolskiego, lubelskiego, urzędów gmin oraz lokalnych grup działania funkcjonujących na terenie całego kraju.

Spotkanie audytoryjne otworzył i prowadził dr Jakub Hadyński z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (oraz FCIE), przedstawiając główne założenia i cele spotkania.

W pierwszej kolejności wystąpił dr hab. Arkadiusz Sadowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Prelegent przedstawił rozważania teoretycznej dotyczące kwestii zrównoważonego rolnictwa i obszarów wiejskich. Podjął się omówienia paradygmatu zrównoważonego rozwoju oraz kwestii zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.

W dalszej kolejności głos zabrała dr hab. Agnieszka Wrzochalska, prof. Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB w Warszawie, poruszając temat sytuacji współczesnych mieszkańców wsi. Omówiła wybrane uwarunkowania demograficzne oraz poziom wykształcenia ludności wiejskiej. Zwróciła uwagę na sytuację kobiet na obszarach wiejskich oraz aktywność społeczną mieszkańców wsi.

Następnie dr Jakub Hadyński przedstawił kwestie przełamywania barier funkcjonowania programu Leader poprzez analizę jego efektów. Drugim zagadnieniem poruszonym przez prelegenta były podstawowe założenia metodologiczne przeprowadzonych badań. Dr Hadyński wskazał główne cele badań w projekcie, czyli próbę oceny efektów programu Leader oraz identyfikację dobrych praktyk w zakresie realizacji idei zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce.

W kolejnym wystąpieniu, zatytułowanym „Wyniki badań ankietowych potencjalnych beneficjentów programu Leader” dr Ewa Kiryluk-Dryjska z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu scharakteryzowała grupę respondentów badań ankietowych pod względem wybranych cech demograficznych oraz ekonomicznych. Następnie przedstawiła wyniki badań dotyczące: określenia stopnia zainteresowania respondentów problematyką rozwoju gminy i obszarów wiejskich oraz oceny programu Leader przez jego potencjalnych beneficjentów.

Wyniki badań ankietowych Lokalnych Grup Działania w Polsce zostały zaprezentowane przez dr Pawła Chmielińskiego z Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB w Warszawie. Poruszył kwestie oceny barier i czynników rozwoju wsi przez przedstawicieli badanych lokalnych grup działania

Podsumowaniem wcześniej przedstawionych wyników badań były wystąpienia dr Jakuba Hadyńskiego i dr Pawła Chmielińskiego, dotyczące dobrych praktyk w programie Leader oraz rekomendacji na temat rozwoju zrównoważonego na obszarach wiejskich. Wskazane zostały dwie operacje, będące przykładami dobrych praktyk, zrealizowanych w Lokalnej Grupie Działania PONIDZIE oraz Leader Suchy Las. Rekomendacje dotyczyły głównie konieczności stosowania szerszego zakresu promocji, większego ukierunkowanie projektów programu Leader na rozwój ekonomiczny, promowania przedsiębiorczości oraz zwiększenia działań mobilizujących LGD do działań na rzecz komponentu środowisko.

Ostatni referent, Krzysztof Kołodziejak z Departamentu Działań Delegowanych Centrali Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie przedstawił podstawowe założenia i zasady funkcjonowania programu Leader w nowej perspektywie finansowania w latach 2014-2020. Omówił także podstawowe zadania i nowe kompetencje lokalnych grup działania, wynikające z nowych przepisów prawa.

Oprócz wystąpień podczas konferencji miała miejsce dyskusja z udziałem ekspertów realizujących badania oraz pozostałych prelegentów i zaproszonych gości. Dotyczyła ona praktycznych aspektów funkcjonowania programu Leader oraz szczegółowych zagadnień omawianych w poszczególnych wystąpieniach.

W dyskusji udział wzięli między innymi:

Dr Jakub Hadyński (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu), który zwrócił uwagę na kwestie strategii Europa 2020 i jej odniesień do programu Leader w kontekście realizacji paradygmatu zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Zabrała głos również Joanna Gierulska (Wydział Rozwoju Terytorialnego, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi), która wspomniała o potrzebie zwiększenia rozpoznawalności programu, przy czym zainteresowana była kanałami komunikacji, które powinny być wykorzystane w zakresie upowszechniania informacji na ten temat. Poruszyła również problem biurokracji, którą zgłaszali ankietowani. Wspomniała także o zakresie wsparcia i różnych kategoriach odbiorców, do których adresowana jest pomoc w programie Leader w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej.

Krzysztof Janiak (Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA), który zwrócił uwagę na wskaźniki dotyczące rozpoznawalności, efektów i wpływu programu Leader i stwierdził, że istotna jest porównywalność danych z innymi dostępnymi programami. Wspomniał o potrzebie zachowania ciągłości przeprowadzonych badań. Tak aby uzyskać wnioski z dłuższej perspektywy wdrażania, które powinno się wykorzystać tworząc kolejne etapy wdrażania metodyki Leader. Natomiast dr hab. Arkadiusz Sadowski (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu), przedstawiając argumenty na temat rozpoznawalności programu Leader, zwrócił uwagę na stopień zaangażowania mieszkańców obszarów wiejskich w sprawy rozwoju lokalnego. Wspomniał o zakresie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich i o trudnościach oceny jakości środowiska przyrodniczego. Dr Adam Wasilewski (Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB), zwrócił uwagę na kwestie dostępu mieszkańców obszarów wiejskich do kapitału. Zastanawiał się również czy program Leader lepiej funkcjonuje na terenach wyżej rozwiniętych, czy tam gdzie rozwój jest niższy. Dr Marek Wigier (Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB), odniósł się do wątku zrównoważenia, stwierdzając, że jest to pojęcie niedefiniowalne, co sprawia, że niezwykle trudno mówić jest o efektach programu Leader w tym ujęciu. Nawiązał także do wzrostu aktywności społecznej mieszkańców wsi i wyraził zdanie w dyskusji na temat trwałości tego programu po zaprzestaniu finansowania.

Dr Ewa Kiryluk-Dryjska (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu) w kontekście zrealizowanych badań w projekcie zwróciła uwagę na potrzebę zwiększenia udziału mieszkańców obszarów wiejskich rozpoznających program Leader. Dr Barbara Perepeczko (Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa) mówiła zaś o skuteczności programu Leader. Poruszyła także kwestię kontynuacji funkcjonowania lokalnych grup działania w perspektywie 2014-2020, zastanawiając się czy grupy mogłyby funkcjonować bez wsparcia.  Konkludując stwierdziła, że niezbędna jest kontynuacja przedstawionych w projekcie badań, co rekomenduje zleceniodawcom.