Konkurencyjni przez efektywne gospodarowanie

W jaki sposób gospodarstwo może stać się konkurencyjne oraz utrzymywać i zwiększać swoją konkurencyjność w dłuższej perspektywie czasowej? Odpowiedzi na to i wiele innych pytań szukano podczas konferencji pod tytułem „Konkurencyjni przez efektywne gospodarowanie” w dniach 25-26 II 2015 roku w Kujawsko-Pomorskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego Oddział w Przysieku. Uczestniczyło w niej ponad 200 rolników, doradców, naukowców, przedstawicieli firm zaopatrujących rolników w środki produkcji. Była to XI konferencja z cyklu „Dni Przedsiębiorcy Rolnego”, której uczestnicy od 2005 roku spotykają się aby dzielić się wiedzą i doświadczeniem z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym. Wspieranie konkurencyjności gospodarstw  wpisuje się w główne cele Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Organizatorem konferencji było Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie i Niemieckie Towarzystwo Rolnicze (DLG) wspólnie z Kujawsko-Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, Mazowieckim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego i Wielkopolskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego.

Konferencja zainaugurowana została wykładem dr Pawła Boczara pt. „Konkurencyjność w produkcji pszenicy, rzepaku, kukurydzy i buraków cukrowych na świecie” (treść wykładu do pobrania w materiałach konferencyjnych). W trakcie wykładu przedstawione zostały koszty produkcji wymienionych upraw w reprezentatywnych gospodarstwach Polski, Niemiec, Francji, Ukrainy, Australii, USA i Kanady, a dla buraków cukrowych bez USA, Australii i Kanady. Ze względu na zróżnicowane warunki klimatyczne i glebowe oraz zróżnicowany poziom intensywności produkcji gospodarstwa w wymienionych krajach stosowały różny poziom nakładów i uzyskiwały różne plony. W przeliczeniu na 1ha uprawy koszty produkcji gospodarstw w Polsce były niższe w porównaniu z innymi krajami UE, lecz wyższe aniżeli w Australii, USA, Kanadzie czy Ukrainie. Udział kosztów bezpośrednich kształtował się na podobnym poziomie w większości krajów. Należy podkreślić również, że prezentowane polskie gospodarstwa na tle innych analizowanych gospodarstw były w stanie osiągnąć najwyższe wyniki finansowe przy uprawie pszenicy, rzepaku i kukurydzy. Natomiast przy produkcji buraka cukrowego zajęły trzecie miejsce. Warto zauważyć, że dobrym prognostykiem, który dotyczy konkurencyjności polskich gospodarstw, jest to, że na tle analizowanych gospodarstw z UE polskie gospodarstwa miały najniższe koszty produkcji przypadające na jedną tonę produktu.

Po wykładzie plenarnym uczestnicy spotkali się w 3 grupach tematycznych:

• gospodarstwa z produkcją roślinną jako dominującym źródłem dochodów,
• gospodarstwa z produkcją mleka jako dominującym kierunkiem produkcji,
• gospodarstwa z produkcją trzody jako dominującym kierunkiem produkcji.

Dyskusja w grupach tematycznych poprzedzona była prezentacjami gospodarstw. W każdej grupie prezentowane były cztery gospodarstwa - trzech uczestniczących w konferencji rolników z Polski i jedno z Niemiec. Rolnicy (właściciele gospodarstw) prezentowali organizację swoich gospodarstw, kierunki i intensywność produkcji, stosowane technologie i osiągane wyniki oraz zmiany planowane w gospodarstwie, w celu zwiększenia konkurencyjności.

Krótka charakterystyka gospodarstw z produkcją roślinną jako dominującym kierunkiem produkcji:

Dążąc do zmniejszenia kosztów produkcji właściciele gospodarstw stosowali technologie produkcji ograniczające nakłady pracy i paliwa, z wykorzystaniem ciągników o dużej mocy i maszyn do uproszczonej uprawy. Uproszczenia polegały na:

• orce raz na 4-5 lat i stosowaniu bezorkowej uprawy przez 3-4 kolejne lata,
• uprawie pasowej kukurydzy, rzepaku, buraków cukrowych z równoczesnym nawożeniem przy zastosowaniu odpowiednich agregatów uprawowo-siewnych,
• rzutowym siewie pszenicy po zbiorze kukurydzy i następnie przykryciu nasion specjalnym agregatem,
• nawożenia regulowanego w zależności od zmiennej zasobności gleb na polu,
• korzystaniu ze zdjęć satelitarnych do planowania pogłównego nawożenia azotowego,
• wykorzystaniu zdjęć satelitarnych do planowania terminu zbioru zbóż.

Nakłady pracy na uprawę i zbiór 1 ha kukurydzy na ziarno w jednym z prezentowanych gospodarstw, które stosuje uprawę pasową w produkcji kukurydzy wynosiły około 2 roboczogodziny a zużycie paliwa poniżej 20 l na hektar, przy uzyskiwanych plonach jak w tabeli powyżej. Gospodarstwa te znacząco obniżyły koszty produkcji, uzyskując tym samym dużo większe dochody pozwalające na realne planowanie dalszego rozwoju.

Krótka charakterystyka gospodarstw z produkcją mleka jako dominującym kierunkiem produkcji:

Nadwyżka ceny sprzedaży nad kosztami produkcji wynosiła w gospodarstwach polskich od 0,09 do 0,2 zł/l a w gospodarstwie niemieckim 0,02 Euro na 1l. Gospodarstwa posiadały nowoczesne rozwiązania w zakresie warunków utrzymania i żywienia krów. Dój w systemie karuzelowym, przez roboty udojowe lub w hali udojowej.

Dyskusja nad dalszą poprawą konkurencyjności toczyła się wokół następujących zagadnień:

• jakości pasz przygotowywanych w gospodarstwie ich oceny,
• analizy pasz, bilansowanie żywienia i lepszego wykorzystania paszy,
• poszukiwania korzystniejszych warunków sprzedaży przez zmianę podmiotu skupowego,
• zwiekszania skali produkcji mleka  przez większą wydajność i/lub powiększenie stada krów,
• precyzyjnego zarządzania stadem (analiza żywienia, analiza mleczności i składu mleka, zapobiegania chorobom żywieniowym,
• ograniczeń środowiskowych (zagospodarowanie obornika a zwłaszcza gnojowicy w sposób zgodny z warunkami środowiskowymi),
• specjalizacji produkcji – skupienie się na produkcji mleka, zlecanie prac polowych w systemie usługowym, odchów jałówek cielnych poza gospodarstwem – gospodarstwo nr 4 (rolnik z Niemiec),
• wysokich kosztów inwestycji w produkcji mleka,
• możliwości sprzedaży bezpośredniej mleka.

Krótka charakterystyka gospodarstw z produkcją trzody jako dominującym kierunkiem produkcji:

W prezentowanych gospodarstwach liczba macior wynosiła od 40 do 850 sztuk. Największe gospodarstwo sprzedawało około 16000 warchlaków i 8000 - 9000 tuczników rocznie. Mniejsze gospodarstwa prowadziły chów w cyklu zamkniętym. W jednym z gospodarstw trzoda żywiona była w systemie „na mokro” z wykorzystaniem tańszych pasz odpadowych. Koszty produkcji w tym gospodarstwie były niższe aniżeli w pozostałych, dzięki - między innymi - mniejszym stratom pasz i lepszym ich wykorzystaniu.

Jako najważniejsze czynniki decydujące o konkurencyjności produkcji uczestnicy uznali:

• stosowanie innowacyjnych rozwiązań kojców porodowych,
• jakość budynków inwentarskich i ich dobre dostosowanie do zapewnienia warunków zdrowotnych dla zwierząt gdyż upadki zwierząt i koszty opieki weterynaryjnej mają wpływ na koszty produkcji i w efekcie konkurencyjność,
• dobrze zbilansowane żywienie,
• potencjał genetyczny zwierząt,
• skalę produkcji,
• możliwość sprostowania oczekiwaniom odbiorcy – dysponując dużą ilością tuczników, czy warchlaków łatwiej wynegocjować korzystniejszą cenę sprzedaży i korzystniejszą cenę zakupu środków do produkcji.

Pierwszy dzień konferencji zakończył się podsumowaniem dyskusji w zespołach tematycznych, zaś drugi dzień konferencji poświęcony był możliwościom wspierania konkurencyjności gospodarstw z wykorzystaniem działań PROW 2014-2020. Dyskusja plenarna poprzedzona była :

• prezentacją działań inwestycyjnych PROW 2014-2020,
• obowiązkom gospodarstw wynikających z „zazielenienia”
• możliwościami  ograniczenia ryzyka produkcyjnego i dochodowego w gospodarstwie,
•  rachunkowością rolniczą  jako warunkiem korzystania ze wsparcia inwestycyjnego gospodarstw w PROW 2014-2020 oraz Funduszu Stabilizacji Dochodów jako instrumentu ograniczającego ryzyko dochodowe w rolnictwie (treść referatów znajduje się w materiałach konferencyjnych).

Podsumowaniem konferencji była dyskusja plenarna nt. „Możliwości wykorzystania nowego PROW dla zwiększenia konkurencyjności gospodarstwa”

Pojęcie „bycia konkurencyjnym” było różnie określane przez uczestników dyskusji m.in. jako: być lepszym, osiągać największą różnicę pomiędzy poniesionym kosztem wytwarzania i kosztem sprzedaży a uzyskiwaną ceną, czy też mieć najniższe koszty produkcji, lecz nie jednorazowo, ale dążyć do utrzymania konkurencyjności w dłuższym okresie czasu. Bycie konkurencyjnym to także zaliczanie się do grupy 25% najlepszych gospodarstw o niskich kosztach produkcji. W Niemczech rolnicy mogą otrzymać informacje o kształtowaniu się kosztów produkcji w różnych typach gospodarstw o różnych kierunkach produkcji i wielkości (benchmarking). Informacje zbierane są na zasadzie dobrowolności przez Niemieckie Towarzystwo Rolnicze (DLG) i w każdym roku coraz więcej rolników takie informacje dostarcza. Narzędzie bardzo przydatne w zarządzaniu gospodarstwem w Polsce rzadko stosowane w rolnictwie. Być konkurencyjny znaczy również mieć najlepszą ofertę na potrzeby zgłaszane przez odbiorców. Często oznacza to nie tylko najniższą cenę ale także wielkość oferty, czas i miejsce dostawy, jakość oferowanych produktów, systematyczną dostawę produktów  o jednolitej wysokiej jakości w dłuższym okresie czasu. Przy takim rozumieniu konkurencyjności uczestnicy dyskusji zwrócili uwagę na potrzebę organizowania się rolników w celu sprostania potrzebom odbiorców.

Na pytanie jakie działania powinni podejmować rolnicy dla polepszenia konkurencyjności dyskusja skupiła się na następujących zagadnieniach:

Bezpośrednie koszty produkcji w części dotyczącej środków produkcji z zakupu stają się coraz bardziej porównywalne (nawozy, środki ochrony roślin. pasze z zakupu). Możliwości poprawy konkurencyjności należy zatem poszukiwać w produkcji pasz własnych w gospodarstwie, poprawie efektywności nakładów, obniżeniu cen środków produkcji poprzez wspólne zakupy, wyższe ceny w wyniku wspólnej sprzedaży a więc organizowanie się rolników w grupy. Poprawę efektywności nakładów uzyskać można w większych gospodarstwach poprzez rolnictwo precyzyjne (mapowanie pół, analizę zasobności gleb, uproszczone technologie produkcji, prowadzenie maszyn z wykorzystaniem GPS). W mniejszych gospodarstwach usługi o najwyższym standardzie z zakresu rolnictwa precyzyjnego i wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań w uprawie gleb poprzez wynajem usług maszynami, których zakup w mniejszych gospodarstwach jest nieekonomiczny. W przyszłości należy oczekiwać takich możliwości usługowych jak wynajem długoterminowy czy leasing dla zorganizowanych grup producentów.

Podczas dyskusji dokonano również oceny PROW 2014-2020 pod kątem wspierania konkurencyjności.

Wspólna Polityka Rolna w Polsce spowodowała przyspieszenie rozwoju rolnictwa. Jej zaletą jest również przyspieszenie wymiany pokoleniowej w rolnictwie i zmiany strukturalne – ograniczenie liczby gospodarstw i zwiększenie powierzchni gospodarstw. W opinii właścicieli dużych gospodarstw Wspólna Polityka Rolna po 2003 roku nie sprzyjała rozwojowi konkurencyjności gospodarstw, za sprawą kwotowania produkcji i ograniczeń środowiskowych. Najwięksi producenci trzody i producenci mleka po zniesieniu kwot mlecznych rozważają alternatywę rezygnacji z dopłat obszarowych na rzecz zwiększenia skali i intensywności produkcji. Skomplikowane procedury, ograniczenia i konieczność przestrzegania wymogów odciągają rolników od pracy w gospodarstwie. To rodzi pytanie – czy dalej korzystać z dopłat spełniając wszystkie uciążliwe dla gospodarstw warunki czy zrezygnować z dopłat i nie spełniać warunków? Zauważono również, że dopłaty trafiają często do właścicieli ziemi a nie do użytkowników – stąd tak duży udział kosztów wynajmu ziemi u wielu rolników, korzystających z dzierżawy gruntów. Nowy PROW nie przewiduje także wspierania gospodarstw o wielkości ekonomicznej powyżej 150 000 Euro SO.

W trudniejszym dla rolnictwa okresie ostatniego roku jest dobra okazja a zarazem konieczność do większego zainteresowania się rolników kosztami produkcji i poszukiwaniem nowych warunków sprzedaży produktów i zakupu środków do produkcji. Przed gospodarstwami, zwłaszcza gospodarstwami z dominującymi dochodami z produkcji zwierzęcej stoi konieczność lepszego zorganizowania się i wypracowania korzystniejszych warunków współpracy z przemysłem przetwórczym.

Pobierz publikację

Autorzy: Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie / FAPA