Raport poświęcony marnotrawieniu żywności

W ramach projektu „Eko Jemy – Nie Marnujemy” realizowanego przez Polską Izbę Żywności Ekologicznej w ramach KSOW  opracowany został raport poświęcony marnotrawieniu żywności w kontekście rozwoju rynku żywności ekologicznej w Polsce. Oprócz danych zebranych z raportów badawczych, krajowych i zagranicznych poświęconych tym zagadnieniom, wykonano badania ankietowe producentów i konsumentów żywności ekologicznej.

Według dostępnych szacunków, wartość rynku żywności ekologicznej w Polsce w 2018 r. przekroczyła wartość 1 mld zł a tempo jego wzrostu szacuje się na 15% - 20% rocznie. Jednocześnie rynek ten jest ponad 10-krotnie mniejszy niż średnio w UE. Systematycznie wzrasta liczba sklepów oferujących żywność ekologiczną i zróżnicowanie oferty handlowej produktów ekologicznych zarówno w konwencjonalnych punktach sprzedaży, jak sklepy spożywcze, w szczególności wielkopowierzchniowe markety (w tym pod markami własnymi sieci handlowych), jak również w nowoczesnych kanałach handlu przez Internet. Rośnie również udział sprzedaży bezpośredniej, w tym dostaw do domów klientów. W stosunku do sytuacji sprzed dekady poprawiła się znacząco dostępność żywności ekologicznej i asortyment produktów ekologicznych dla klientów zainteresowanych jej nabyciem. Wzrost zainteresowania żywnością wytwarzaną metodami naturalnymi jest w dużym stopniu efektem trendów i zmian w stylu życia, polegających na większej trosce o własne zdrowie i przywiązywania coraz większej wagi do jakości życia i środowiska.

Równolegle do tych pozytywnych, proekologicznych zmian we wzorcach konsumpcji, ma miejsce proces marnotrawienia żywności. Według danych FAO na świecie marnuje się około 1/3 wytwarzanej żywności, czyli ok. 1,3 mld ton, z tego 88 mln ton w samej UE. Problem ten dotyczy również Polski, gdzie wg dostępnych danych marnuje się ok 9 mln ton jedzenia rocznie. Do wyrzucania żywności przyznaje się 42% społeczeństwa a wyrzucane jest najczęściej pieczywo, owoce, wędliny, warzywa. Straty i marnotrawstwo żywności oraz ogromne ilości odpadów spożywczych powstają nie tylko na końcowym etapie łańcucha rolno-spożywczego, ale również na jego wcześniejszych etapach, począwszy od produkcji pierwotnej (rolnictwa), poprzez przetwórstwo żywności i logistykę dostaw, magazynowanie, dystrybucję, aż po handel hurtowy i detaliczny.

Spośród przebadanych w ankietyzacji podmiotów gospodarczych zajmujących się produkcją i przetwarzaniem żywności ekologicznej, zdecydowana większość uważa, że straty i marnotrawstwo żywności to poważny problem (86,7% wskazań). Jednocześnie straty i marnotrawstwo wystąpiły w 2018 r. u 57,1% ankietowanych przedsiębiorstw i były bardzo zróżnicowane, w zależności od wielości i skali produkcji danego gospodarstwa czy przetwórni oraz branży i wyniosły od 1 do 24 procent wielkości produkcji rocznej. Przedmiotem badania były również możliwe sposoby zapobiegania stratom żywności. Najwięcej wskazań uzyskało: lepsze planowanie i organizacja produkcji (40%), następnie działania inwestycyjne w środki produkcji, transportu i przechowywania żywności oraz nawiązywanie lepszych umów z odbiorcami (20%). Do innych, wymienionych przez respondentów sposobów przeciwdziałania stratom i marnotrawstwu żywności należały: krótkie łańcuchy dostaw, przetwarzanie dostarczonego surowca w możliwie najkrótszym czasie od dostawy, właściwy plan produkcyjny i lepsze planowanie produkcji, wczesne umowy kontraktacyjne pozwalające na precyzyjnie określenie zapotrzebowania na surowce, dobrze zorganizowany zbiór plonu i jego odpowiednie przechowywanie, uczciwość kontrahentów, dostosowanie wielkości produkcji do potrzeb rynku, przedpłata zamawianych towarów przez klientów, sprzedaż bezpośrednia, zwiększanie świadomości konsumentów w zakresie rozróżniania pojęć ,,data minimalnej trwałości" oraz ,,termin przydatności do spożycia" oraz upowszechnienie wiedzy nt. utrzymania pełnowartościowości niektórych produktów spożywczych mimo upływu daty minimalnej trwałości.

Na pytanie czy krótkie łańcuchy dostaw produktów, czyli skrócenie odległości i liczby pośredników w procesie sprzedaży produktów, mogą zapobiec stratom i marnotrawstwu żywności, twierdząco odpowiedziało 86,7% respondentów. Jednocześnie 53,3% ankietowanych deklaruje korzystanie ze sprzedaży swoich produktów w ramach krótkiego łańcucha dostaw (np. sprzedaż bezpośrednia, dostawa do lokalnych odbiorców). Zdaniem 73,3% pytanych współpraca z innymi producentami pozwala na zmniejszenie ilości strat i marnotrawstwa żywności a 66,7% deklaruje współpracę z innymi producentami w zakresie promocji produktów ekologicznych lub organizowania ich sprzedaży.

Według wyników ankiety skierowanej do konsumentów, za najważniejsze powody, dla których konsumenci nabywają produkty ekologiczne, zostały wskazane: względy zdrowotne (62,9%), smak (40%) i ochrona środowiska (28,6%). Zjawisko marnotrawstwa nabywanej żywności ekologicznej potwierdza 58,8% konsumentów. W aspekcie wielkości i skali marnotrawstwa produktów ekologicznych 40% konsumentów przyznaje, że czasem zdarza im się zmarnować jakiś ekologiczny produkt. U ponad 1/3 konsumentów marnuje się mniejszość nabytych produktów. Jedynie niewiele ponad 14% konsumentów nigdy nie marnuje produktów ekologicznych. Ośmiu procentom konsumentów zdarza się zmarnować połowę zakupionych produktów ekologicznych, a 6,3% marnuje większość nabywanych ekoproduktów. Na pytanie w kwestii czy niemarnowanie produktów ekologicznych jest tak samo ważne jako niemarnowanie żywności konwencjonalnej, ponad 54% ankietowanych stwierdziło, że marnowanie każdego rodzaju żywności jest złe. Natomiast zdaniem 31% badanych produkty ekologiczne szczególnie nie powinny podlegać marnotrawstwu. W opinii 14,3% odpowiadających nie da się uniknąć marnotrawstwa żywności.

Zdaniem zdecydowanej większości ankietowanych (91%) możliwe jest zapobieganie marnowaniu się produktów ekologicznych, a do jego sposobów należą: bardziej rozsądne i zaplanowane zakupy oraz lepsze planowanie posiłków z wykorzystaniem nabytych produktów (54%); oddawanie produktów innym ludziom (potrzebującym, sąsiadom, znajomym, rodzinie) 37%, lepsze przechowywanie produktów 40%. W zakresie szerszych zagadnień związanych z produkcją i dystrybucją produktów ekologicznych, wiedzę na temat czym są krótkie łańcuchy dostaw potwierdza 68,6% badanych, a związek między nabywaniem produktów rolnictwa ekologicznego a ochroną środowiska na obszarach wiejskich dostrzega 80% respondentów. Urlop w ekologicznym gospodarstwie agroturystycznym z wyżywieniem ekologicznym chciałoby spędzić 48,5% ankietowanych.

Zgodnie z globalnym Celem Zrównoważonego Rozwoju ONZ nr 12.3 należy do 2030 roku zmniejszyć o połowę globalną ilość marnowanej żywności per capita w sprzedaży detalicznej i konsumpcji oraz zmniejszyć straty żywnościowe w procesie produkcji i dystrybucji, w tym straty powstałe podczas zbiorów. Potrzeba ta odnosi się do wszelkiego rodzaju żywności, niezależnie od jej oznaczenia określonym systemem jakości. Dane dotyczące skali strat i marnotrawstwa żywności ekologicznej nie były dotychczas zbierane a problem i jego monitorowanie dotyczy generalnie wszelkiego rodzaju żywności.

Produkcja i konsumpcja żywności oddziałuje na środowisko naturalne poprzez pobieranie składników pokarmowych zawartych w glebach, zużywanie zasobów wody, nawozów i środków ochrony roślin oraz energii na potrzeby zabiegów agrotechnicznych, hodowli, przetwarzania, transportu i dystrybucji produktów żywnościowych. W procesie produkcji, dystrybucji i konsumpcji żywości powstają również odpady organiczne, które powinny być zbierane w sposób selektywny, umożliwiające odzysk biomasy. Ograniczenie wpływu ze strony systemu produkcji i konsumpcji na środowisko i klimat, wymaga z jednej strony wprowadzania praktyk i metod bardziej przyjaznych środowisku, do których należą ekologiczne metody produkcji rolnej i przetwarzania żywności, z drugiej zaś przeciwdziałania stratom i marnotrawstwu surowców rolniczych i produktów spożywczych, a w przypadku niemożności ich uniknięcia, odpowiedniego zagospodarowania odpadów żywności na każdym etapie rolno-spożywczego łańcucha dostaw, począwszy od produkcji pierwotnej, poprzez przetwórstwo, transport i sprzedaż.

Pobierz raport

Więcej informacji o projekcie

„Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi”

„Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Schematu II Pomocy Technicznej „Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020”