Drugie domy jako możliwość podniesienia dochodów i zatrudnienia na wsi

W dniach od 2 do 8 września 2018 roku odbył się wyjazd studyjny do Finlandii w ramach operacji pt. Drugie domy jako możliwość podniesienia dochodów i zatrudnienia na wsi.

Celem całej operacji jest wzrost wiedzy i świadomości wśród jej uczestników w zakresie znaczenia, potencjału i roli jaką może odegrać zjawisko drugich domów na słabiej rozwiniętych gospodarczo obszarach wiejskich kraju w rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, podnoszenia i/lub dywersyfikacji dochodów ludności oraz tworzenia nowych miejsc pracy na wsi (szczególnie wśród osób młodych – krytycznym zasobie w kontekście utrzymania żywotności wsi peryferyjnych). Natomiast celem wyjazdu studyjnego – było wizytowanie gmin, w których władze lokalne, działacze i przedsiębiorcy zaprezentowali przykłady innowacyjnych rozwiązań i inicjatyw dowodzących efektywnego wykorzystania potencjału ekonomicznego zjawiska drugich domów na rzecz rozwoju wiejskiej społeczności.

Miejscem wyjazdu studyjnego był region Południowa Sawonia – część Fińskiego Pojezierza z najwyższą liczbą i koncentracją drugich domów w kraju (zdj. 1). Wyjazd został zorganizowany w ścisłej współpracy z fińskimi partnerami, tj. Ruralia Institute (Mikkeli Unit), University of Helsinki (reprezentowanym przez Manu Rantanena – badacza z wieloletnim doświadczeniem w prowadzeniu studiów nad zjawiskiem drugich domów w kontekście ich znaczenia dla lokalnej/wiejskiej gospodarki) i Miksei Mikkeli Oy - Agencją Rozwoju Regionalnego (reprezentowaną przez Tuulę Pihkala – lidera regionalnego projektu rozwojowego dotyczącego drugich domów).

W wyjeździe udział wzięło 20 reprezentantów czterech środowisk: naukowego (pracownicy IRWiR PAN, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu), społecznego (przedstawiciele Lokalnej Grupy Działania Stowarzyszenie „Poleska Dolina Bugu”, Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Brama Mazurskiej Krainy” i Stowarzyszenia LGD „Kraina Dolnego Powiśla”), służb doradczych dla rolnictwa (przedstawiciele Podlaskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Szepietowie i Wojewódzkiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu) oraz administracji publicznej (przedstawiciele Urzędów Gmin Narewka i Włoszakowice oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego). Znaczna część uczestników wyjazdu studyjnego pochodziła ze słabiej rozwiniętych, peryferyjnych regionów Polski Wschodniej i Północno-Wschodniej. Dla tych regionów lokalizowanie tam drugich domów w świetle aktualnie wysokiej dynamiki zjawiska może stanowić istotny potencjał rozwojowy w dłuższej perspektywie. Przedstawienie fińskich doświadczeń jako przykładu/wzorca może przyczynić się do postrzegania wskazanego zjawiska jako zasobu, który może pozytywnie wpłynąć na wiele aspektów rozwoju lokalnego (m.in. na aspekt ekonomiczny, demograficzny, społeczny i przyrodniczy).

Objazd po gminach regionu poprzedziło seminarium wprowadzające do tematyki wyjazdu studyjnego, które odbyło się 3 września w Ruralia Institute w Mikkeli. Wygłoszono 3 referaty dotyczące zjawiska drugich domów i jego potencjału w rozwoju obszarów wiejskich. Pierwszy z nich przedstawiony został przez Manu Rantanena z Ruralia Institute (pobierz prezentację) i zawierał podstawowe dane ilościowe na temat drugich domów w regionie Południowa Sawonia na tle sytuacji w całym kraju i regionach uwzględniając m.in. zmieniające się wzorce przestrzenne zjawiska, upowszechnianie się zjawiska w społeczeństwie, pochodzenie i strukturę wiekową właścicieli drugich domów. Dodatkowo, przedstawione zostały też dane rozmieszczenia drugich domów w przestrzeni geograficznej w relacji do stałych zasobów mieszkaniowych, a także kluczowe dla uczestników wyjazdu kwestie związane z zaopatrzeniem właścicieli i użytkowników drugich domów w lokalne usługi i wzorce korzystania z nich. Drugi z referatów przedstawił Adam Czarnecki z IRWiR PAN (pobierz prezentację), a dotyczył on kwestii ilościowych, aktualnych wzorców przestrzennych zjawiska i czynników rozwoju zjawiska w Polsce. Przedstawione zostały także, w ujęciu porównawczym, wzorce konsumpcji lokalnej wśród właścicieli drugich domów w Polsce i Finlandii, ze wskazaniem ich znaczenia dla generowania dochodów lokalnych i tworzenia miejsc pracy na wsi – głównie w sektorze usług. Ostatni z referatów wygłosiła Monika Wesołowska z UMCS w Lublinie (pobierz prezentację) – referat dotyczył znaczenia i potencjału drugich domów w utrzymywaniu żywotności wsi zanikających i utrzymania w nich odpowiedniego poziomu zaludnienia – bezpośrednio poprzez wzrost liczby mieszkańców sezonowych i pośrednio poprzez wzrost popytu na usługi lokalne a w konsekwencji utrzymanie istniejącego poziomu zatrudnienia na wsi.

W kolejnych dniach (4-7 września) uczestnicy wyjazdu studyjnego odwiedzili pięć gmin regionu Południowa Sawonia – Hirvensalmi, Mäntyharju, Pertunmaa, Puumala i Sulkava, w których spotkali się z dziewięcioma przedsiębiorcami zaopatrującymi właścicieli drugich domów w lokalne dobra i usługi oraz rozmawiali z sześcioma reprezentantami władz lokalnych oraz z przedstawicielką Metsähallitus (administracji gruntów i wód publicznych) zarządzającym Parkiem Narodowym Linnansaari.

Wśród wizytowanych przedsiębiorstw przeważały firmy sektora usługowego świadczące usługi remontowo-budowlane, instalacyjne, porządkowe, magazynowe  oraz firmy handlujące materiałami budowalnymi i wyposażeniem domowym. W czasie rozmów z właścicielami tych podmiotów uczestnicy wyjazdu studyjnego mogli poznać specyfikę ich funkcjonowania w szczególnych warunkach – przy relatywnie niskim zaludnieniu stałym, znacznym rozproszeniu przestrzennym ludności i wysokim zaludnieniu sezonowym (przyjazdy właścicieli drugich domów w okresie letnim), a także zrozumieć niebagatelną rolę tej ostatniej grupy w tworzeniu dochodów i zatrudnienia w takich przedsiębiorstwach.

Podobny wymiar miały spotkania z przedstawicielami władz lokalnych, którzy wielokrotnie w swych wypowiedziach podkreślali pozytywne efekty funkcjonowania zjawiska drugich domów na ich terenie. Wśród bezsprzecznych korzyści wymieniali przede wszystkim te związane z poprawą sytuacji dochodowej miejscowej ludności, tworzeniem miejsc pracy w sektorze usługowym, wpływami z tytułu podatków i innych opłat lokalnych do gminnego budżetu oraz z (sezonowym) zwiększaniem zaludnienia gminy i partycypacją w życiu lokalnej społeczności. Bardzo często usłyszeć można było także stwierdzenia, że bez drugich domów nie byłoby możliwe funkcjonowanie i utrzymanie wizytowanych gmin jako odrębnych jednostek administracyjnych. Stąd, jeden z ich priorytetów strategicznych stanowią zawsze drugie domy, traktowane jako odrębna forma zagospodarowania turystycznego odmienna od turystyki tradycyjnej/masowej. Przedstawiciele władz lokalnych dzieląc się własnymi doświadczeniami przedstawili pomysły na silniejszą integrację właścicieli drugich domów z miejscową ludnością, uatrakcyjnienie ich pobytu w drugim domu, wydłużenie sezonu letniego, poszerzenie lokalnej oferty usługowej, a także budowanie marki miejsca w oparciu o zjawisko drugich domów.

Uczestnicy wyjazdu studyjnego, o czym już wspomniano, spotkały się również z przedstawicielką Metsähallitus. Tutaj starano się zwrócić uwagę na możliwą koegzystencję Parku Narodowego (Linnansaari) i funkcjonujących w jego otoczeniu drugich domów , co może być postrzegane jako dobry przykład ograniczonej presji ze strony urbanizacji turystycznej na środowisko przyrodnicze. Jednocześnie podkreślano pozytywną rolę, jaką pełnią niektórzy właściciele drugich domów w zakresie ochrony zagrożonych gatunków – głównie poprzez włączanie się w wolontariat na rzecz utrzymania miejsc lęgowych foki z jeziora Saimaa.

Zgromadzone przez uczestników wyjazdu studyjnego doświadczenia o tym jak efektywnie wykorzystywać potencjał drugich domów dla realizacji celów strategicznych gmin wiejskich i lokalnych społeczności traktować można jako zbiór cennych wskazówek zarówno dla badaczy, jak i praktyków. Spotkania z przedstawicielami gmin wiejskich dowiodły, że nawet przy istnieniu pewnych negatywnych oddziaływań (można tu wymienić m.in. niekorzystne wzorce konsumpcji, słabą integrację z lokalną społecznością, presję na środowisko przyrodnicze) zjawiskiem drugich domów można skutecznie zarządzać, tak aby maksymalizować pozytywne efekty (ekonomiczne i pozaekonomiczne) i minimalizować wynikające z niego zagrożenia.