Czwarte spotkanie grupy tematycznej odbyło się 22 maja 2018 r. w Brukseli. Spotkanie dotyczyło, podobnie jak poprzednie, możliwości realizacji szeroko rozumianych usług na obszarach wiejskich za pomocą innowacji społecznych i cyfrowych. Miało ono cztery cele:

• lepsze zrozumienie i uszczegółowienie znaczenia i istotności koncepcji smart village;
• prezentacja różnorodności innowacji społecznych i cyfrowych na rzecz rewitalizacji usług na obszarach wiejskich oraz promocja wymiany doświadczeń pomiędzy wdrażającymi ich podmiotami;
• identyfikacja czynników sukcesu realizacji takich działań z perspektywy praktycznej;
• rozpoczęcie dialogu z przedstawicielami instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie polityk unijnych dotyczącego tworzenia bardziej przyjaznego środowiska dla realizacji koncepcji smart village (w perspektywie obecnej i przyszłej).

W spotkaniu uczestniczyło ponad 160 osób – przedstawiciele m.in. Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej (i jednostek jej podległych), krajowych sieci obszarów wiejskich, ministerstw, samorządów lokalnych i regionalnych, sektora społecznego i akademickiego. Sześciu uczestników spotkania reprezentowało instytucje z Polski.

Prezentacje ze spotkania dostępne są pod adresem: https://enrd.ec.europa.eu/news-events/events/enrd-seminar-smart-villages_en.

Spotkanie otworzył i przewodniczył mu w trakcie całych obrad Mario Milouchev, dyrektor Dyrekcji Generalnej ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich. Przedstawił on także wyniki krótkiej ankiety, jaką przeprowadzono wśród uczestników spotkania ws. najważniejszych ich zdaniem problemów, którym naprzeciw powinna wychodzić koncepcja inteligentnych wiosek. Zgodnie z jej wynikami, w pierwszej kolejności są to ograniczenia w świadczeniu i dostępie do usług publicznych na obszarach wiejskich, następnie depopulacja obszarów wiejskich, transformacja cyfrowa, innowacje społeczne. Najmniej palącymi wyzwaniami, w opinii przybyłych, były powiązania i współpraca obszarów wiejskich i miejskich oraz gospodarka nisko-emisyjna.

Spotkanie podzielone zostało na pięć części.

Pierwsza z nich dotyczyła działań, jakie podejmuje UE na rzecz inteligentnych wiosek. Phil Hogan (Komisja Europejska) podjął temat uwarunkowań rozwoju takich wiosek, a także starał się odpowiedzieć na pytanie, jak takie wioski mogą wzmacniać rozwój obszarów wiejskich. Jego zdaniem, realizacja koncepcji smart village sprzyja rozwojowi biznesu, poprawie służby zdrowia, poprawie dostępu do internetu, poprawie dostępu do rynków pracy i usług door-to-door. Dodał także, że głównym celem wdrażania tej koncepcji powinno być osiągnięcie pełnego potencjału wsi w Europie, który nie tylko jest znaczący, ale wciąż niewykorzystany. Drugi z prelegentów w tej sesji, Franc Bogović (Parlament Europejski), wskazał na istotność już istniejących programów europejskich, które mogą i powinny zostać wykorzystane do wdrażania koncepcji inteligentnych wiosek. Przede wszystkim stwierdził, że kluczowa jest tutaj rola lokalnych grup działania (LEADER/CLLD), bowiem to one „wychodzą” z działaniami na poziomie lokalnym do ludzi, a jednocześnie to mieszkańcy obszarów wiejskich są istotą w koncepcji smart village. Wskazał także na istotne powiązania między specyfiką obszarów wiejskich a problemami, z jakimi zmaga się Europa. Otóż, to obszary wiejskie są „w środku” różnych zagadnień problemowych, takich jak rolnictwo czy kwestie środowiskowe – pozostających priorytetowymi dla Wspólnoty.

W drugiej części spotkania, którą otworzył Paul Soto z punktu kontaktowego ENRD w Brukseli, przyglądano się inspirującym przykładom działań podejmowanych na obszarach wiejskich w kontekście inteligentnego rozwoju wsi.

Trzecią część spotkania stanowiły interaktywne sesje poświęcone ośmiu wybranym studiom przypadku. Uczestniczy wybierali trzy „laboratoria” w trakcie których byli zaznajomieni z wprowadzonymi rozwiązaniami / projektami. Autor niniejszej notatki uczestniczył w następujących trzech:

• Balquhidder Community Broadband, Szkocja (David Johnston): projekt dotyczył budowy połączenia internetowego w wiosce o peryferyjnym położeniu oraz wykorzystania takiego kapitału w rozwoju wsi; omówiono także źródła finansowania tego typu rozwiązań (środki samorządu lokalnego i LEADER);
• Digital Villages, Niemcy (Steffen Hess): projekt dotyczy poprawy jakości życia wykorzystując w tym celu usługi cyfrowe / on-line; opiera się na platformie, do której dostęp mają stowarzyszone gminy; platforma umożliwia oferowanie, zarządzanie i realizację usług w obrębie obszaru działania projektu, na które to zgłaszane jest zapotrzebowanie; częścią projektu są działania opisane powyżej (wystąpienie Sary Bruehl);
• Cowocat Rural, Hiszpania (Gemma Estany): projekt dotyczył utworzenia regionalnej sieci przestrzeni / biur coworkingowych na obszarach wiejskich Katalonii; jego celem było sieciowanie przedsiębiorców, wymiana doświadczeń pomiędzy nimi i dalszy rozwój prowadzonych działalności, dzięki obu wcześniejszym elementom; projekt współfinansowano z środków pochodzących z LEADER-a.

Czwartą część spotkania poświęcono zagadnieniu tworzenia środowiska legislacyjnego dla inteligentnych wiosek. Jose Enrique Garcilazo z OECD podjął się powiązania działań na szczeblu lokalnym z szerszą perspektywą przemian społeczno-gospodarczych. Zwrócił uwagę w tym kontekście na następujące kwestie: 1. Czym jest jakość życia / dobrobyt w ogóle, a czym jest na obszarach wiejskich? 2. Kluczowe dla wzrostu gospodarczego są usługi podlegające wymianie handlowej i pewna, minimalna masa krytyczna odbiorców realizowanych przedsięwzięć. 3. Cyfryzacja powinna być traktowana jako narzędzie, nie jako cel. 4. Zapewnienie usług na obszarach wiejskich powinno stanowić rodzaj podejścia polityk ich rozwoju. 5. W ramach opracowywanej nowej wersji polityki wober obszarów wiejskich (Rural Policy 3.0) wskazuje się na potrzebę rozwoju obszarów wiejskich wyrażonego nie wzrostem gospodarczym i produktem krajowym brutto, a skoncentrowanego wokół ludzi; podobnie, wyraża się przekonanie, że obszary wiejskie mogą być rzeczywiście konkurencyjne. 6. Z perspektywy badania rozwoju (przykład badań prowadzonych przez OECD), definicja zarówno obszarów wiejskich, jak i miejskich (a w konsekwencji inne definicje ich dotyczące), powinna być możliwa do ujęcia statystycznie. 7. Wreszcie, na uwadze należy mieć fakt, że właściwie nie ma żadnej polityki, która stricte dotyczy tylko jakiegoś typu obszarów, co wynika z obecnych we współczesnym świecie powiązań między nimi; podobnie, powiązane ze sobą, zwłaszcza w odniesieniu do UE, są polityki i ich cele. 8. Podano także pod rozwagę, w kontekście relacji wiejsko-miejskich, czy obszary wiejskie i miejskie są współzależne od siebie, czy też istnieje między nimi symbioza. Wybrane podejście do tych powiązań warunkuje bowiem kształt realizowanych polityk. Prelegent wskazał także, że z badań OECD wynika, że głównym problemem obszarów wiejskich Europy jest starzenie się społeczeństwa, a także problem dychotomii obszarów wiejskich. Mianowicie, wyróżniono obszary wiejskie znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów miejskich i obszary wiejskie, które cechują się położeniem peryferyjnym (w aspekcie geograficznym, jak i uczestnictwa w procesach rozwojowych). Pierwsze z nich właściwie współtworzą z miastami często jednorodną, dynamiczną przestrzeń i przez to mają większy potencjał do rozwoju samo-podtrzymywalnego. Drugie zaś z uwagi na dystans (problem wysokich kosztów inwestycji) i mniejszy stopień uczestnictwa w procesie rozwojowym, stają się podatne na kryzysy, a ich gospodarki nie są stabilne.

W trakcie piątej części spotkania uczestnicy zostali ponownie podzieleni na grupy. Tym razem tworzyli oni grupy dyskusyjne skoncentrowane wokół zaproponowanych przez nich samych problemów szczegółowych, w ramach następujących zagadnień ogólnych:

• Cyfrowe i społeczne innowacje w usługach na obszarach wiejskich,
• Zrównoważona polityka środowiskowa w kontekście zapewnienia usług na obszarach wiejskich (ze szczególnym uwzględnieniem zdecentralizowanych systemów zaopatrzenia w energię),
• Zintegrowane podejście do koncepcji inteligentnych wiosek.

W ostatniej, szóstej części spotkania, której przewodniczyła Neda Skakelja (Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich) podsumowano rezultaty wszystkich, toczonych w ramach piątej części, dyskusji.

Co się tyczy cyfrowych i społecznych innowacji w usługach na obszarach wiejskich, najważniejszymi wnioskami były:

• Potrzeba utworzenia takiej kultury finansowania działań, która oparta będzie o zgromadzoną wiedzę,
• Wsparcie rozwoju takich rozwiązań biznesowych, które są nastawione na długi okres działalności i osiąganie realnych celów w określonych warunkach, wzmacniając w ten sposób trwałość osiąganych rezultatów.

Jeśli chodzi realizację polityki środowiskowej / energetycznej, kluczowe są:

• Zwiększanie świadomości, wśród potencjalnych beneficjentów, potencjału takich działań, istnienia mechanizmu wsparcia tego typu działań i istnienia usług doradztwa, jeśli chodzi o możliwości realizacji tychże działań,
• Techniczne wsparcie w fazie startowej przedsięwzięcia,
• Dedykowane tego typu działaniom mechanizmy wsparcia na poziomie UE i krajowym,
• Wsparcie dedykowane krajom członkowskim, które pomoże im samodzielnie kształtować sposób, w jakim wdrażane będą rozwiązania na rzecz czystej (przyjaznej środowisku) energii.

Natomiast jeśli chodzi o zintegrowane podejście do wdrażania koncepcji inteligentnych wiosek, za najważniejsze uznano następujące wnioski:

• CLLD jako fundamentalne narzędzie dla wdrażania koncepcji smart village, ale nie jedyne. Istnieje bowiem kilka dróg wdrażania tej koncepcji, choć też, jak wskazano, nie należy też „ponownie odkrywać koła”,
• Uproszczenie procesu programowania rozwoju i zarządzania (governance),
• Potrzeba jasnych i zrozumiałych definicji, kryteriów i celów dla inteligentnych wiosek,
• Umożliwienie realizacji „ryzykownych” projektów, któremu powinno towarzyszyć wsparcie merytoryczne, elastyczność finansowa (mechanizmy zezwalające na realizację tego typu projektów, mając na uwadze, że wydatkowane będą pieniądze publiczne, których nie można nieodpowiedzialnie przeznaczać na rozwiązania, które nie gwarantują określonych rezultatów – potrzeba znalezienia złotego środka; uzup. autora notatki), budowa kapitału, który pozwoli na wdrażanie takich projektów.

 Przeczytaj notatkę ze spotkania Grupy Tematycznej ds. Inteligentnych Wiosek (Smart Villages) w dniu 22 maja 2018 r. w Brukseli - pobierz

12 czerwca (także w Brukseli) odbędzie się kolejne seminarium dot. inteligentnych wiosek oraz spotkanie grupy roboczej.

Notatkę sporządził: Oskar Wolski, Uniwersytet Łódzki, Katedra Geografii Regionalnej i Społecznej (oskwolski@gmail.com). Tłumaczenia stosowanych przez prelegentów pojęć i tytułów projektów zostały dokonane przez autora notatki.

Udział pana Oskara Wolskiego w spotkaniu finansowany był ze środków Jednostki Centralnej Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich.